hann er góður í sér

* * *

I) refl. pron. dat.

1) for oneself, separately, singly (fór Eyjólfr einn sér);

eitt er þat sér, that is a thing by itself;

2) in a distributive sense, sér hverr, sér hvárr, each by himself, each separately;

ef sér ferr hverr várr, if each of us goes by himself;

stundum báðir samt, stundum sér hvárr þeirra, sometimes each of them singly;

þat lið, er honum fylgði, flýr sér hvat, in all directions.

II) from vera.

* * *

reflex. pron. dat. = Lat. sibi (see sik, sín), to himself (herself, itself, themselves), used when referring to the subject in a sentence, whether sing. or plur.; hann hafði kesjuna fyrir sér, Eg. 532; hann segir sér mikit þykkja, 539; hón lét söðla sér hest, 603; hann bað Gizur sitja hjá sér, Nj. 226; sögðu þat allir, at hann brygði sér hvárki við sár né bana, 116, where it refers to the second subject ‘hann.’

II. special usages; vera mikill (lítill) fyrir sér, to be great (little) of oneself, a strong (weak) man; þeir fengu sér róðrar-skip, Eg. 109; drápu þeir sér upp eld, Fms. iv. 338; leika sér, to play, Nj. 2; gamna sér, etc.

2. giving emphasis; bað hón sér til Guðs, she ‘prayed her’ to God, Sks. 465 B; hón veinaði sér, she ‘wailed her’ bitterly, Hom. 150; eiga sér e-t, to own, hirzlu átti halrinn sér, Skíða R.: þau áttu sér eina dóttur, they had one daughter, and the like.

III. for oneself, separately, singly, as Lat. se-; fór Eyjólfr einn sér, Glúm. 329; einn er hann sér um sefa, Hm.; þeir vóru sér um móður, D. N. i. 149; settisk Joseph sér cinsliga, Stj. 217; þeir Þorljótr ok Sigurðr vóru sér einir ok heimasveitin, Th. and S. on the one hand and the house-folk on the other, Sturl. ii. 53; eitt er þat sér, that is a thing by itself, Gísl. 15; skyldi drekka saman karlmaðr ok kona svá sem til ynnisk, en þeir sér er fleiri væri, Eg. 247; ok vera þeir sér, er næstir búa, N. G. L. i. 98; at hverri gleði hlotnaðisk svá til, at þau urðu sér, Víglundr ok Ketilríðr, Vígl. 19.

2. in a distributive sense with the pron. hverr, one by one; ef sér ferr hverr várr, Glúm. 329; skulu ver undan hlaupa, sér hverr várr, Fær. 161; optliga allir saman, en stundum sér hvárir, Fms. i. 52; stundum báðir samt, stundum sér hvárr þeirra, Hkr. i. 30; þat lið er honum fylgði flýr, sér hvat, Fms. x. 268; þótt ek greina nú eigi svá, sér hvat, sem hann görði, each separately, Bs. i. 64; var borgin öll brotin, ok borinn sér hverr steinn, each stone of it scattered, Fms. ix. 48; greindusk sér hver skipin, vii. 289; hvártz þær (nætr) eru allar saman eða sér hver, whether they be three continuous or separate nights, Grág. i. 143; sér í lagi, for itself, separate, B. K. 83; sér í stað, id., Stj. 288: the exclamation, sér er hvað! sér er hver ósköpin, what a wonder, wonderful! expressing amazement.

(serð, sarð, sorðinn), v. to have intercourse with (esp. a male).

* * *

sarð, an obsolete defective strong verb, part. sorðinn, also stroðinn (formed as if from metathesis), Grág. ii. 147; the word remains in the vulgar streða, used of dogs and beasts: [mid. H. G. serte]:—stuprare, with the notion of Sodomitic practices; ef maðr kallar mann sorðinn, id.; viltú serða hann, Fas. ii. 337; sarð hann yðr þá eigi Agðinn, Fms. vi. 360; in Nj. 15 it is not used in a proper sense: pass., Fb. iii. 427.

* * *

pers. pron. he.

* * *

pers. pron. masc. he; fem. HÓN or HÚN, she; for the pronunciation of this word see introduction to letter H; as to the inflexion see Gramm. p. xxi; in the MSS. the word is usually abbreviated  = hann; hº or hō = hón; m = hánum; ar = hennar; i or e = henni: the old dat. masc. was hánum, as shewn by rhymes, mána vegr und hánum, Haustl.; but in Icel. it was no doubt sounded h́num, by way of umlaut; it was then sounded hónum with a long vowel, and lastly honum with a short vowel, which also is the mod. form; the old MSS. often spell hánum in full; the spelling hönum in old printed books recalls the old form h́num; from Pass. 9. 7 it may be seen that in the middle of the 17th century the dative was sounded precisely as at present.

2. sing. fem. hón (ho in mod. Norse, hoo in Lancashire) seems to be the older form; the MSS. use both forms hón and hún, but the former is the usual one; it was prob. sounded h́n, which again points to a long root vowel, hánn, hána? [Cp. Ulf. is; Germ. er; A. S., Engl., and Hel. he; old Fris. hi; in the Scandin. idioms with a suffixed demonstrative particle, vide Gramm. p. xxviii; Dan. and Swed. han, hun, etc.]

B. As this word appears almost in every line only special usages need be mentioned, as, ef maðr færir ómaga fram ok beri fé undir hann (acc., sc. ómagi), eðr eigi hann (nom., the same) fé, þá skal hann (nom., sc. maðr) beiða hann (acc., sc. ómagi) með vátta, at hann (nom., the same) seli hánum (dat., sc. maðr) fjár-heimting á hönd þeim mönnum er hann (nom., sc. ómagi) á fé undir, Grág. i. 279; here the context is very perplexing, chiefly owing to the identity of acc. and nom. sing. masc., but also because the pron. is sometimes demonstr., sometimes reflexive; in the latter case an Icel. would now say sér instead of hánum: so also, þá skal hann beiða samþingis-goða, at hanu fái honum (i. e. sibi) mann, 10: again, skal hann selja sókn ok vörn ef hann vill, ok svá varðveizlu fjár síns þess er hann á hér eptir, 146; þá skal hón ráða við ráð frænda síns ( her) nokkurs, 307; Gunnarr kenndi féit at þat var hit sama sem hann (i. e. Njal) hafði honum (i. e. to Gunnar) greitt, Nj. 56.

II. the pers. pron. is often prefixed to a pr. name, as a sign of familiarity; farit upp til hestsins ok gætið hans Kols, Nj. 56; eðr hverr maðr er hann Gunnarr, what sort of a man is Gunnar? 51; ok hleypr á hann Þorkel upp, 114; ok leitið ér at honum Höskuldi, go and look after Hoskuld, 171; sæmd er ek veitta honum Þórólfi bróður þínum, Eg. 112; segir hann Pálnir, Fms. xi. 47; hón Ingibjörg, 49; hann Gísli, Grett. (in a verse); ok berjask við hann Ólaf, Fagrsk. 86; hans Vígólfs, Sól.; svá er, segir hann Þórðr, Ísl. ii. 329:—this has become very freq. in mod. conversational usage, so that a person (nay, even an animal or a ship that has a name) is scarcely ever named without the pron., bidd’ ‘ann Jón að koma, segð’ ‘onum Jóni, vekt’ ‘ana Sigríði; hún Sigga litla, hann Jón litli, etc.; or of ponies, sækt’ ‘ann Brún, legð’ á ‘ana Skjónu; cp. the dialogue in Ísl. Þjóðs. i. 612,—ég skal fylla mína hít, segir ‘ún Hvít, ég ét sem ég þoli, segir ‘ann boli, etc.; or Kvöldv. ii. 197,—taktú þarna frá ‘enni Reyðr og gefð’ ‘enni Hyrnu, hún Húfa hefir flækt sig í niðrbandinu.

III. er hann = who, that; sá maðr er hann vill, Grág. i. 19, 27, 36, vide p. 132.

2. answering to Fr. on, Germ. man, Engl. one; væri sverðit til tækt er hann vildi, when one wished, Eg. 505; but this use is very rare.

ð, also spelt görva, giörva, geyra, giora, gera: prop. gøra, not gra (the ø was sounded nearly as y or ey), so that the g is to be sounded as an aspirate, however the word is spelt; and the insertion of i or j (giöra, gjöra), which is usual in mod. writing, and often occurs in old, is phonetic, not radical, and göra and gjöra represent the same sound. The word in the oldest form had a characteristic v, and is spelt so on the Runic stones in the frequent Runic phrase, gaurva kubl, Baut., and Danske Runemind. passim; but also now and then in old Icel. MSS., e. g. the Kb. of Sæm. (cited from Bugge’s Edit.), gorva, Am. 75, Skv. 1. 34, 3. 20, Hm. 123, Og. 29; gerva, Am. 64, Bkv. 3; giorva, Rm. 9; giorfa, 28; gorvir, Hkv. Hjörv. 41; gørvom, Hým. 6; gorviz, Am. 35; gerviz, Merl. 2. 89:—this characteristic v has since been dropped, and it is usually spelt without it in MSS., gora, Hým. 1, Og. 23, Ls. 65; gera, Am. 85; gorir, Hm. 114: the pret. always drops the v, gorþi, Hym. 21; gorðo or gorþo, fecerunt, Hm. 142, Am. 9; gorðumz, Hðm. 28; gerþi, Am. 74; gerþit, 26:—with i inserted, Rm. 9, 22; giordu, 11; in the Mork. freq. giavra. The ö is still sounded in the east of Icel., whereas gera is the common form in speech, gjöra in writing:—the old pres. indic. used by the poets and in the laws is monosyllabic görr, with suffixed negative, görr-a, Hkr. i. (in a verse); mod. bisyllabic görir, which form is also the usual one in the Sagas:—the old part. pass. was görr or gerr, geyrr, Fms. ix. 498, x. 75, where the v was kept before a vowel, and is often spelt with f, gorvan, gorvir, and gorfan, gorfir: dat. so-goro or so-guru adverbially = sic facto: the mod. part. gjörðr, gerðr, görðr, as a regular part. of the 2nd weak conjugation, which form occurs in MSS. of the 15th century, e. g. Bs. i. 877, l. 21. [This is a Scandin. word; Dan. gjöre; Swed. göra; Old Engl. and Scot. gar, which is no doubt of Scandin. origin, the Saxon word being do, the Germ. thun, neither of which is used in the Scandin.; the word however is not unknown to the Teut., though used in a different sense; A. S. gervan and gearvjan = parare; O. H. G. karwan; Germ. gerben, garben, but esp. the adj. and adv. gar, vide above s. v. gör-.] To make, to do; the Icel. includes both these senses.

A. To make:

I. to build, work, make, etc.; göra himin ok jörð, 623. 36, Hom. 100; göra hús, to build a house, Fms. xi. 4, Rb. 384; göra kirkju, Bjarn. 39; göra skip, N. G. L. i. 198; göra langskip, Eg. 44; göra stólpa, Al. 116; göra tól (= smíða), Vsp. 7; göra (fingr)-gull, Bs. i. 877; göra haug, to build a cairn, Eg. 399; göra lokhvílu, Dropl. 27; göra dys, Ld. 152; göra kistu ( coffin), Eg. 127; göra naust, N. G. L. i. 198; göra jarðhús, Dropl. 34; göra veggi, Eg. 724: also, göra bók, to write a book, Íb. 1, Rb. 384; göra kviðling, to make a song, Nj. 50; göra bréf, to draw up a deed ( letter), Fms. ix. 22; göra nýmæli, to frame a law, Íb. 17.

2. adding prep.; göra upp, to repair, rebuild, restore, Fb. ii. 370; göra upp Jórsala-borg, Ver. 43; göra upp skála, Ld. 298; göra upp leiði, to build up a grave.

II. to make, prepare, get ready; göra veizlu, drykkju, brúðkaup, erfi, and poët. öl, öldr, to make a feast, brew bridal ale, Fs. 23, Fms. xi. 156, Dropl. 6, Am. 86; göra seið, blót, to perform a sacrifice, Ld. 152; göra bú, to set up a house, Grág. i. 185, Ld. 68; göra eld, to make a fire, Fs. 100, K. Þ. K. 88; göra rekkju, to make one’s bed, Eg. 236; göra upp hvílur, Sturl. ii. 124; göra graut, to make porridge, Eg. 196, N. G. L. i. 349; göra drykk, to make a drink, Fms. i. 8; göra kol, or göra til kola, to make charcoal, Ölk. 35.

III. in somewhat metaph. phrases; göra ferð, to make a journey, Fms. x. 281; görði heiman för sína, he made a journey from home, Eg. 23; göra sinn veg, to make one’s way, travel, Mar.; göra uppreisn, to make an uprising, to rebel, Rb. 384, Fms. ix. 416; göra úfrið, to make war, 656 C. 15; göra sátt, göra frið, to make peace, Hom. 153, Bs. i. 24; göra féskipti, Nj. 118; göra tilskipan, to make an arrangement, Eg. 67; göra ráð sitt, to make up one’s mind, Nj. 267, Fms. ix. 21; göra hluti, to cast lots, Fms. x. 348.

2. to make, give, pay, yield; göra tíund, to pay tithes, Hom. 180; hann skal göra Guði tíunda hlut verðsins, id.; göra ölmusu, to give alms, 64; göra ávöxt, to yield fruit, Greg. 48; gefa né göra ávöxt, Stj. 43; göra konungi skatt eða skyld, Fms. xi. 225.

3. to contract; göra vináttu, félagskap, to contract friendship, Nj. 103, Eg. 29; göra skuld, to contract a debt, Grág. i. 126: göra ráð með e-m, to take counsel with, advise one, Eg. 12; göra ráð fyrir, to suppose, Nj. 103, Fms. ix. 10; göra mun e-s, to make a difference, i. 255, Eb. 106.

4. to make, make up, Lat. efficere; sex tigir penninga göra eyri, sixty pence make an ounce, Grág. i. 500, Rb. 458.

5. to grant, render; göra kost, to make a choice, to grant, Nj. 130, Dropl. 6, Fms. xi. 72, (usually ellipt., kostr being understood); vil ek at þér gerit kostinn, Nj. 3; ok megit þér fyrir því göra ( grant) honum kostinn, 49, 51; göra e-m lög, to grant the law to one, 237; göra guðsifjar, to make ‘gossip’ with one, to be one’s godfather, Fms. ii. 130.

6. special usages; göra spott, háð, gabb, … at e-u, to make sport, gibes, etc. at or over a thing, Fms. x. 124; göra iðran, to do penance, Greg. 22; göra þakkir, to give thanks, Hom. 55; göra róm at máli e-s, to cheer another’s speech, shout hear, hear! var görr at máli hans mikill rómr ok góðr, his speech was much cheered, Nj. 250,—a parliamentary term; the Teutons cheered, the Romans applauded (with the hands), cp. Tacit. Germ.

7. with prepp.; gera til, to make ready or dress meat; láta af ( to kill) ok göra til ( and dress), K. Þ. K. 80, Ísl. ii. 83, 331, Fs. 146, 149, Bjarn. 31, Finnb. 228; göra til nyt, to churn milk, K. Þ. K. 78; göra til sverð, to wash and clean the sword, Dropl. 19; máttu þeir eigi sjá, hversu Þorvaldr var til gerr, how Th. got a dressing, Nj. 19.

β. göra at e-u, to mend, make good, put right (at-görð), ek skal at því gera, Fms. xi. 153, Eg. 566, Nj. 130: to heal, Bárð. 171, Eg. 579, Grág. i. 220; göra at hesti, K. Þ. K. 54, Nj. 74: göra við e-u, vide B. II.

8. adding acc. of an adj., part., or the like; göra mun þat margan höfuðlausan, Nj. 203; göra mikit um sik, to make a great noise, great havoc, Fb. i. 545, Grett. 133, Fms. x. 329; göra e-n sáttan, to reconcile one, Grág. i. 336; göra sér e-n kæran, to make one dear to oneself, Hkr. i. 209; göra sik líkan e-m, to make oneself like to another, imitate one, Nj. 258; göra sik góðan, to make oneself good or useful, 74, 78; göra sik reiðan, to take offence, 216; göra sér dælt, to make oneself at home, take liberties, Ld. 134, Nj. 216; göra langmælt, to make a long speech, Sks. 316; göra skjót-kjörit, to make a quick choice, Fms. ii. 79; göra hólpinn, to ‘make holpen,’ to help, x. 314; göra lögtekit, to make a law, issue a law, xi. 213, Bs. i. 37; hann gerði hann hálshöggvinn, he had him beheaded, Fms. ix. 488, v. l.; ok görðu þá handtekna alla at minsta kosti, Sturl. i. 40; várir vöskustu ok beztu menn era görfir handteknir, 41.

β. göra sér mikit um e-t, to make much of, admire, Eg. 5, Fms. x. 254, 364; göra e-t at ágætum, to make famous, extol a thing, vii. 147; göra at orðum, to notice as remarkable, Fas. i. 123; göra at álitum, to take into consideration, Nj. 3; göra sér úgetið at e-u, to be displeased with, Ld. 134; göra vart við sik, to make one’s presence noticed, Eg. 79; göra sér mikit, lítið fyrir, to make great, small efforts, Finnb. 234; göra sér í hug, to brood over; hann gerði sér í hug at drepa jarl, Fs. 112; göra sér í hugar lund, to fancy, think: göra af sér, to exert oneself, ef þú gerir eigi meira af þér um aðra leika, Edda 32; hvárt hann var með Eiríki jarli, eðr görði hann annat af sér, or what else he was making of himself, Fms. xi. 157.

9. phrases, gera fáleika á sik, to feign, make oneself look sad, Nj. 14; esp. adding upp, gera sér upp veyki, to feign sickness, (upp-gerð, dissimulation); göra sér til, to make a fuss, (hence, til-gerð, foppishness.)

B. To do:

I. to do, act; allt þat er hann gerir síðan ( whatever he does), þat á eigandi at ábyrgjask, Gþl. 190; þér munut fátt mæla eðr gera, áðr yðr munu vandræði af standa, i. e. whatsoever you say or do will bring you into trouble, Nj. 91; göra e-t með harðfengi ok kappi, 98; ger svá vel, ‘do so well,’ be so kind! 111; gerit nú svá, góði herra (please, dear lord!), þiggit mitt heilræði, Fms. vii. 157: and in mod. usage, gerið þér svo vel, gerðu svo vel, = Engl. please, do! sagði, at hann hafði með trúleik gört, done faithfully, Eg. 65; göra gott, to do good; göra íllt, to do evil, (góð-görð, íll-görð); ok þat var vel gört, well done, 64; geyrða ek hotvetna íllt, I did evil in all things, Niðrst. 109; hefir hann marga hluti gört stór-vel til mín, he has done many things well towards me, I have received many great benefits at his hands, Eg. 60: with dat., svá mikit gott sem jarl hefir mér gert, Nj. 133; þér vilda ek sízt íllt göra, I would least do harm to thee, 84: göra fúlmennsku, to do a mean act, 185; göra vel við e-n, to do well to one, Fs. 22; göra stygð við e-n, to offend one, Fms. x. 98; göra sæmiliga til e-s, to do well to one, Ld. 62, Nj. 71; göra sóma e-s, to do honour to one, Fms. vii. 155; göra e-m gagn, to give help to one, Nj. 262; göra e-m sæmd, skomm, to do ( shew) honour, dishonour, to one, 5, Fms. x. 43; göra háðung, xi. 152; göra styrk, to strengthen one, ix. 343; göra e-m skapraun, to tease one; göra ósóma, Vápn. 19; göra skaða ( scathe), Eg. 426; göra óvina-fagnað, to give joy to one’s enemies, i. e. to do just what they want one to do, Nj. 112; göra til skaps e-m, to conform to one’s wishes, 80; gerum vér sem faðir vár vill, let us do as our father wishes, 198; vel má ek gera þat til skaps föður míns at brenna inni með honum, id.; göra at skapi e-s, id., 3; var þat mjök gert móti mínu skapi, Fms. viii. 300; gera til saka við e-n, to offend, sin against one, Nj. 80; gera á hluta e-s, to wrong one, Vígl. 25; göra ílla fyrir sér, to behave badly, Fms. vii. 103.

II. adding prep.; göra til e-s, to deserve a thing (cp. til-görð, desert, behaviour); hvat hafðir þú til gört, what hast thou done to deserve it? Nj. 130; framarr en ek hefi til gört, more than I have deserved, Fms. viii. 300; ok hafit þér Danir heldr til annars gört, ye Danes have rather deserved the reverse, xi. 192, Hom. 159:—göra eptir, to do after, imitate, Nj. 90:—göra við e-u (cp. við-görð, amendment), to provide for, amend, ok mun úhægt vera at göra við forlögum þeirra, Ld. 190; er úhægt at göra við ( to resist) atkvæðum, Fs. 22; ok mun ekki mega við því gera, Nj. 198:—göra af við e-n (cp. af-görð, evil doing), to transgress against one, ek hefi engan hlut af gört við þik, Fms. vii. 104, viii. 241; ok iðrask nú þess er hann hefir af gert, 300; göra af við Guð, to sin against God, Hom. 44.

2. special usages; göra … at, to do so and so; spurði, hvat hann vildi þá láta at gera, he asked what he would have done, Nj. 100; hann gerði þat eina at, er hann átti, he did only what be ought, 220; þeir Flosi sátu um at rengja, ok gátu ekki at gert, F. tried, and could do nothing, 115, 242; þér munut ekki fá at gert, fyrr en …, 139; Flosi ok hans menn fengu ekki at gert, 199; mikit hefir þú nú at gert, much hast thou now done ( it is a serious matter), 85; er nú ok mikit at gert um manndráp siðan, 256; hann vildi taka vöru at láni, ok göra mikit at, and do great things, Ld. 70; Svartr hafði höggit skóg ok gert mikit at, Nj. 53; slíkt gerir at er sölin etr, so it happens with those who eat seaweed, i. e. that (viz. thirst) comes of eating seaweed, Eg. 605.

β. göra af e-u, to do so and so with a thing; hvat hafið ér gert af Gunnari, Njarð. 376; ráð þú draumana, vera má at vér gerim af nokkut, may be that we may make something out of it, Ld. 126; gör af drauminum slíkt er þér þykkir líkligast, do with the dream ( read it) as seems to thee likeliest, Ísl. ii. 196: göra við e-n, to do with one; þá var um rætt, hvað við þá skyldi göra, what was to be done with them? Eg. 232; ærnar eru sakir til við Egil, hvat sem eg læt göra við hann, 426; eigi veit ek hvat þeir hafa síðan við gört, 574: göra fyrir e-t, to provide; Jón var vel fjáreigandi, ok at öllu vel fyrir gört, a wealthy and well-to-do man, Sturl. iii. 195; þótt Björn sé vel vígr maðr, þá er þar fyrir gört, því at …, but that is made up, because …: fyrir göra (q. v.), to forfeit.

C. METAPH. AND SPECIAL USAGES:

I. to do, help, avail; nú skulum vér ganga allir á vald jarlsins, því at oss gerir eigi annat, nothing else will do for us, Nj. 267; þat mun ekki gera, that wont do, 84; en ek kann ekki ráð til at leggja ef þetta gerir ekki, Fms. ii. 326; konungr vill þat eigi, þvi at mér gerir þat eigi ( it will not do for me) at þér gangit hér upp, x. 357; þat gerir mér ekki, at þér gangit á Orminn, … en hitt má vera at mér komi at gagni, ii. 227; þóttisk þá vita, at honum mundi ekki gera ( it would do nothing) at biðja fyrir honum, Fb. i. 565; engum gerði við hann at keppa, 571; ekki gerði þeim um at brjótask, Bárð. 10 new Ed.; sagða ek yðr eigi, at ekki mundi gera at leita hans, Sks. 625; hvat gerir mér nú at spyrja, Stj. 518; ekki gerir at dylja, no use hiding it, Fbr. 101 new Ed.; ætla þat at fáir þori, enda geri engum, Band. 7; bæði var leitað til annarra ok heima, ok gerði ekki, but did no good, 4; hét hann þeim afarkostum, ok gerði þat ekki, but it did no good, Fms. ii. 143.

II. to send, despatch, cp. the Engl. to ‘do’ a message; hann gerði þegar menn frá sér, Eg. 270; hann hafði gört menn sex á skóginn fyrir þá, 568; þá gerði Karl lið móti þeim, Fms. i. 108; jarl gerði Eirík at leita Ribbunga, ix. 314; hann gerði fram fyrir sik Álf á njósn, 488; hann gerði menn fyrir sér at segja konunginum kvámu sína, x. 10; hleypi-skúta var gör norðr til Þrándheims, vii. 206; jafnan gerði jarl til Ribbunga ok drap menn af þeim, ix. 312; vilja Ósvífrs-synir þegar gera til þeirra Kotkels, despatch them to slay K., Ld. 144; skulu vér nú göra í mót honum, ok láta hann engri njósn koma, 242:—göra eptir e-m, to send after one, Nero bað göra eptir postulunum ok leiða þangat, 656 C. 26; nú verðr eigi eptir gört at miðjum vetri, Grág. i. 421; frændr Bjarnar létu göra eptir (Germ. abholen) líki hans, Bjarn. 69; síðan gerðu þeir til klaustrs þess er jómfrúin var í, Fms. x. 102:—gera e-m orð, njósn, to do a message to one; hann gerði orð jörlum sínum, Eg. 270; ætluðu þeir at göra Önundi njósn um ferðir Egils, 386, 582; vóru þangat orð gör, word was sent thither, Hkr. ii. 228.

III. with infin. as an auxiliary verb, only in poetry and old prose (laws); ef hón gerði koma, if she did come, Völ. 5; gerðit vatn vægja, Am. 25; gramr gørr-at sér hlífa, he does not spare himself, Hkr. i. (in a verse); gerðut vægjask, id., Fs. (in a verse); hann gerðisk at höggva, Jb. 41; görðir at segja, Bkv. 15; görðisk at deyja, Gkv. 1. 1: in prose, eigi gerir hugr minn hlægja við honum, Fas. i. 122; góðir menn göra skýra sitt mál með sannsögli, 677. 12; Aristodemus görði eigi enn at trúa, Post.: esp. in the laws, ef þeir göra eigi ganga í rúm sín, Grág. i. 8; ef goðinn gerr eigi segja, 32; ef hann gerr eigi í ganga, 33; ef þeir göra eigi hluta meðr sér, 63; ef dómendr göra eigi dæma, 67; ef dómendr göra eigi við at taka, id.; ef goðinn gerr eigi ( does not) nefna féráns-dóm, 94; nú göra þeir menn eigi úmaga færa, 86; ef þeir göra eigi nefna kvöðina af búanum, Kb. ii. 163; ef þeir göra eigi segja, hvárt …, Sb. ii. 52; nú gerr sá eigi til fara, Kb. ii. 96; göra eigi koma, 150; ef hann gerr eigi kjósa, § 113.

IV. a law term, göra um, or gera only, to judge or arbitrate in a case; fékksk þat af, at tólf menn skyldu göra um málit, Nj. 111; villt þú göra um málit, 21; bjóða mun ek at göra um, ok lúka upp þegar görðinni, 77; mun sá mála-hluti várr beztr, at góðir menn geri um, 88; málin vóru lagið í gerð, skyldu gera um tólf menn, var þá gert um málin á þingi, var þat gert, at … (follows the verdict), 88; vil ek at þú sættisk skjótt ok látir góða menn gera um …, at hann geri um ok enir beztu menn af hvárra liði lögliga til nefndir, 188; Njáll kvaðsk eigi gera mundu nema á þingi, 105; þeir kváðusk þat halda mundu, er hann gerði, id.; skaltú gera sjálfr, 58; fyrr en gert var áðr um hitt málit, 120; ek vil bjóðask til at göra milli ykkar Þórðar um mál yðar, Bjarn. 55; Þorsteinn kvað þat þó mundi mál manna, at þeir hefði góða nefnd um sættir þótt hann görði, 56; nú er þegar slegit í sætt málinu með því móti, at Áskell skal göra um þeirra í milli, Rd. 248; er nú leitað um sættir milli þeirra, ok kom svá at þeir skulu göra um málin Þorgeirr goði frá Ljósa-vatni ok Arnórr ór Reykjahlíð, sú var görð þeirra at …, 288; svá kemr at Ljótr vill at Skapti görði af hans hendi, en Guðmundr vill sjálfr göra fyrir sína hönd, skyldi Skapti gerð upp segja, Valla L. 225; eigi hæfir þat, leitum heldr um sættir ok geri Þorgeirr um mál þessi, Lv. 12; var jafnt gört sár Þórðar ok sár Þórodds, Eb. 246; þær urðu mála-lyktir at Þórðr skyldi göra um …, 24; ok vóru þá görvar miklar fésektir, 128; var leitað um sættir, ok varð þat at sætt, at þeir Snorri ok Steindórr skyldi göra um, 212; þit erut gerfir héraðs-sekir sem íllræðis-menn, Fs. 58: göra görð, Sturl. i. 63, 105: adding the fine, to fix the amount, þat er gerð mín, at ek geri verð húss ok matar, I fix the amount of the value of the house and (stolen) stores, Nj. 80; gerði Njáll hundrað silfrs, N. put it at a hundred silver pieces, 58; margir mæltu, at mikit vaeri gert, that the amount was high, id.; slíkt fégjald sem gert var, 120; vilit ér nokkut héraðs-sektir göra eða utanferðir, 189; hann dæmdi þegar, ok görði hundrað silfrs, 6l; síðan bauð Bjarni Þorkatli sætt ok sjálfdæmi, görði Bjarni hundrað silfrs, Vápn. 31; ek göri á hönd Þóri hundrað silfrs, Lv. 55; ek göri á hönd þér hundrað silfrs, id.; vilit þér, at ek göra millum ykkar? síðan görði konungr konuna til handa Þórði ok öll fé hennar, Bjarn. 17; Rafn kvað hann mikit fé annat af sér hafa gört, at eigi þætti honum þat betra, Fs. 30; Gellir görði átta hundrað silfrs, Lv. 97; fyrir þat gerði Börkr hinn digri af honum eyjarnar, B. took the isles from him as a fine, Landn. 123: adding the case as object, Gunnarr gerði gerðina, G. gave judgment in the case, Nj. 80; fyrr en gert var áðr um hitt málit, till the other case was decided, 120; þá sætt er hann görði Haraldi jarli, that settlement which he made for earl Harold, Fms. viii. 300: Flosi var görr utan ok allir brennu-menn, F. was put out ( banished) and all the burners, Nj. 251: metaph., nema þau vili annat mál á gera, unless they choose to settle it otherwise, Grág. i. 336.

2. in the phrase, göra sekð, to make a case of outlawry, Grág. i. 118; eigi um görir sekð manns ella, else the outlawry takes no effect; en hann um görir eigi ella sekðina, else he cannot condemn him, 119.

3. to perform; eptir-gerðar þeirrar sem hverr nennti framast at gera eptir sinn náung, Fms. viii. 103; en þat grunaði konung, at hann mundi ætla at göra eptir sumar sættir, i. e. that he had some back door to escape by, Orkn. 58 (cp. Ó. H.); allt þat er þér gerit nú fyrir þeirra sálum, id.

V. special usages, to make allowance for; gera fóðr til fjár, to make an arbitrary allowance for, Ísl. ii. 138; hence, to suppose, en ef ek skal göra til fyrir fram ( suggest) hvat er hón (the code) segir mér, þá segi ek svá, at …, Fms. ix. 331; gera sér í hug, Fs. 112; göra sér í hugar-lund, to fancy; göra e-m getsakir, to impute to one; gera orð á e-u, to report a thing; þat er ekki orð á því geranda, ‘tis not worth talking about; eigi þarf orð at göra hjá því (‘tis not to be denied), sjálfan stólkonunginn blindaði hann, Mork. 14 (cp. Fms. vi. 168, l. c.); gera sér létt, to take a thing lightly, Am. 70; göra sér far um, to take pains; göra sér í hug, hugar-lund, to suppose.

D. IMPERS. it makes one so and so, one becomes; hann görði fölvan í andliti, he turned pale, Glúm. 342; leysti ísinn ok görði varmt vatnið, the water became warm, 623. 34; veðr görði hvast, a gale arose, Eg. 128; hríð mikla gerði at þeim, they were overtaken by a storm, 267; þá gerði ok á hríð (acc.) veðrs, 281; féll veðrit ok gerði logn (acc.), and became calm, 372; görði þá stórt á firðinum, the sea rose high, 600; til þess er veðr lægði ok ljóst gerði, and till it cleared up, 129; um nóttina gerði á æði-veðr ok útsynning, 195; görir á fyrir þeim hafvillur, they lost their course (of sailors), Finnb. 242; mér gerir svefnhöfugt, I grow sleepy, Nj. 264; þá görði vetr mikinn þar eptir hinn næsta, Rd. 248.

E. REFLEX, to become, grow, arise, and the like; þá görðisk hlátr, then arose laughter, Nj. 15; görðisk bardagi, it came to a fight, 62, 108; sá atburðr görðisk, it came to pass, Fms. x. 279; þau tíðendi er þar höfðu görzt, Ld. 152; gerðisk með þeim félagskapr, they entered into fellowship, Eg. 29; gerðisk svá fallit kaup, Dipl. ii. 10; Sigurðr konungr gerðisk ( grew up to be) ofstopa-maðr …, görðisk mikill maðr ok sterkr, Fms. vii. 238; hann görðisk brátt ríkr maðr ok stjórnsamr, xi. 223; Unnr görðisk þá mjök elli-móð, U. became worn with age, Ld. 12; sár þat er at ben görðisk, a law term, a wound which amounted to a bleeding wound, Nj. passim:—to be made, to become, görask konungr, to become king, Eg. 12; ok görðisk skáld hans, and became his skáld, 13; görðisk konungs hirðmaðr, 27; görask hans eigin-kona, to become his wedded wife, Fms. i. 3; at hann skyldi görask hálf-konungr yfir Dana-veldi, 83; vill Hrútr görask mágr þinn, Nj. 3; hann gerðisk síðan óvarari, he became less cautious, Fms. x. 414.

2. with the prep. svá, to happen, come to pass so and so; svá görðisk, at …, it so happened, that …, Nj. 167; görðisk svá til, at …, Fms. x. 391; þá görðisk svá til um síðir, at…, at last it came to pass. that …, 392; enda vissi hann eigi, at þingför mundi af görask, in case he knew not that it would entail a journey to parliament, Grág. i. 46: with at added, to increase, þá görðisk þat mjök at um jarl ( it grew even worse with the earl) at hann var úsiðugr um kvenna-far, görðisk þat svá mikit, at …, it grew to such a pitch, that …, Hkr. i. 245; hence the mod. phrase, e-ð á-görist, it increases, gains, advances, esp. of illness, bad habits, and the like, never in a good sense.

3. impers. with dat., honum gerðisk ekki mjök vært, he felt restless, Ld. 152; næsta gerisk mér kynlegt, I feel uneasy, Finnb. 236.

4. to behave, bear oneself; Páll görðisk hraustliga í nafni Jesu, Post. 656 C. 13.

5. to set about doing, be about; fám vetrum síðan görðisk hann vestr til Íslands, Fms. x. 415; maðr kom at honum ok spurði, hvat hann gerðisk, what he was about, Ó. H. 244; görðisk jarl til Ribbunga, Fms. ix. 312, v. l.; tveir menn görðusk ferðar sinnar, two men set out for a journey, x. 279; görðusk menn ok eigi til þess at sitja yfir hlut hans, Eg. 512; at þessir menn hafa görzk til svá mikils stórræðis, Fms. xi. 261; eigi treystusk menn at görask til við hann, Bárð. 160.

6. (mod.) to be; in such phrases as, eins og menn nú gerast, such as people now are; eins og flestir menn gerast.

F. PART. PASS. görr, geyrr (Fms. ix. 498, x. 75), gjörr, gerr, as adj., compar. görvari, superl. görvastr; [A. S. gearu; gare, Chaucer, Percy’s Ballads; O. H. G. garwe; Germ. gar]:—skilled, accomplished; vaskligr, at sér görr, Ld. 134; vel at sér görr, Ísl. ii. 326, Gísl. 14; gerr at sér um allt, Nj. 51; hraustir ok vel at sér görvir, Eg. 86; at engi maðr hafi gervari at sér verit en Sigurðr, Mork. 221; allra manna snjallastr í máli ok görvastr at sér, Hkr. iii. 360: the phrase, leggja görva hönd á e-t, to set a skilled hand to work, to be an adept, a master in a thing; svá hagr, at hann lagði allt á görva hönd, Fas. i. 391, (á allt görva hönd, iii. 195.)

2. ready made, at hand; in the saying, gott er til geyrs (i. e. görs, not geirs) at taka, ‘tis good to have a thing at hand, Hkm. 17; ganga til görs, to have it ready made for one, Ld. 96; gör gjöld, prompt punishment, Lex. Poët.:—with infin., gerr at bjóða, ready to offer, Gh. 17; gervir at eiskra, in wild spirits, Hom. 11; görvar at ríða, Vsp. 24: with gen. of the thing, gerr ílls hugar, prone to evil, Hým. 9; gerr galdrs, prone to sorcery, Þd. 3; skulut þess görvir, be ready for that! Am. 55.

II. [cp. görvi, Engl. gear], done, dressed; svá görvir, so ‘geared,’ so trussed, Am. 40.

III. adverb. phrases, so-gurt, at soguru, so done; verða menn þat þó so-gurt at hafa, i. e. there is no redress to be had, Hrafn. 9; hafi hann so-gurt, N. G. L. i. 35, Nj. 141; kvað eigi so-gort duga, 123, v. l.; at (með) so-guru, this done, quo facto, Skv. 1. 24, 40; freq. with a notion of being left undone, re infecta. Germ. unverrichteter sache, Eg. 155, Glúm. 332, Ó. H. 202; enda siti um so-gort, and now let it stand, Skálda 166; við so-gurt, id., 655 vii. 4; á so-gurt ofan, into the bargain, Bs. i. 178, Ölk. 36, Fas. i. 85.

* * *

(hefi; hafða, höfðum; hafðr), v.

1) to have (þeir höfðu sjau skip ok flest stór);

hafa elda, to keep up a five;

2) to hold, celebrate (hafa vinaboð, blót, þing);

3) to keep, retain (rifu þær vefinn í sundr, ok hafði hverr þat er hélt á);

4) to use (tvau net eru rý, ok hafa eigi höfð verit);

orð þau sem hann hafði um haft, which he had made use of;

hafa fagrmæli við e-n, to flatter one;

hafa hljóðmæli við e-n, to speak secretly to one;

hafa tvimæli á e-u, to speak doubtfully of a thing;

hafa viðrmæli um e-t, to use mocking words;

hann var mjök hafðr við mál manna, much used to, versed in, lawsuits;

5) to have, hold, maintain;

hafa vináttu við e-n, to maintain friendship with one;

hafa hættumikit, to run a great risk;

hafa heilindi, to have good health;

6) to bring, carry;

hafa e-n heim með sér, to bring one home;

hann hafði lög, út hingat ór Noregi, he brought laws hither from Norway;

hafa sik (to betake oneself) til annara landa;

7) to take, carry off;

troll hafi þik, the trolls take thee;

8) to get, gain, win;

hann hafði eigi svefn, he got no sleep;

hefir sá jafnan, er hættir, he wins that ventures;

hafa gagn, sigr, to gain victor;

hafa meira hlut, to get the upper hand, gain the day;

hafa betr (verr), to get the better (worse) of it;

hafa sitt mál, to win one’s suit;

hafa tafl, to win the game;

hafa erendi, to do one’s errand, succeed;

hafa bana, to suffer death, to die;

hafa sigr, to be worsted;

hafa góðar viðtökur, to be well received;

hafa tíðindi af e-m, to get tidings of, or from, one;

hafa sœmd, óvirðing af e-m, to get honour, disgrace from one;

with gen., hafa e-s ekki, to fail to catch one (hann kemst á skóg undan, ok höfðu þeir hans ekki);

ekki munu vér hans hafa at sinni, we shall not catch him at present;

9) to wear carry (clothes, weapons);

hann hafði blán kyrtil, he wore a blue kirtle;

hafa kylfu í hendi sér, to have a club in one’s hand;

10) to behave, do, or fare, so an so esp. with an adv.;

hafa vel, illa, vetr, to behave (do) well, badly, be worse;

hafa sik vel, to behave;

hafa vel, to be well off or happy;

hafa hart, to be in a wretched plight;

11) with infin., hafa at varðveita, to have in keeping at selja, to have on sale;

lög hafið þér at mæla, you are right;

12) hafa e-n nær e-u, to expose one to (þú hafðir svá nær haft oss úfœru);

hafa nær e-u, to come near to, esp. impers.;

nær hafði okkr nú, it was a narrow escape;

svá nær hafði hausinum, at, the shot so nearly touched the head, that;

ok er nær hafði, skipit mundi fljóta, when the ship was on the point of flloating;

13) as an auxiliary verb, in the earliest time with the pp. of transitive verbs in acc.;

hefir þú hamar um fólginn, hast thou hidden the hammer?;

ek hefi sendan mann, I have sent a man;

later with indecl. neut. pp.;

hefir þú eigi sét mik, hast thou not seen me?;

14) with preps.:

hafa e-t at, to do, act;

hann tók af þér konuna, en þú hafðir ekki at, but thou didst not stir, didst take it tamely;

absol., viltu þess freista, ok vita hvat at hafi, wilt thou try and see what happens?;

hafa e-t at hlífiskildi (skotspœni), to use as a shield (as a target);

hafa e-n háði, hlátri, to mock, laugh at;

hafa e-t at engu, vettugi, to hold for naught, take no notice of;

hafa sakir á e-n have charges against one;

hafa á rás, to take to one’s heels, run off;

hafa e-t eptir, to do or repeat a thing after one;

hafa e-t fram, to produce (vápn þorgils vóru fram höfð); to carry out, hold forth;

hafa mál fram, to proceed with a suit;

var um búit, ekki fram haft, all was made ready but nothing done;

hafa e-t frammi, í frammi, to use, make use of (hafa í frammi kúgan);

ok öll lögmæt skil frammi hafa, and discharge all on official duties;

hafa e-t fyrir satt, to hold for true;

eigi em ek þar fyrir sönnu hafðr, I am not truly aimed for that, it is a false charge;

hafa e-n fyrir sökum um e-t, to charge one with;

hafa í hótum við e-n, to threaten one;

hafa e-t með höndum, to have in hand;

höfum eiai sigrinn ór hendi, let not victory slip out of our hands;

hafa ór við e-n, to behave so and so towards one (hefir þú illa ór haft við mik);

hafa e-t til e-s to use for (höfðu þeir til varnar skot ok spjót); to be a reason or ground for;

vér hyggjum þat til þess haft vera, at þar hafi menn sézt, we believe the foundation of the story is that men have been seen there;

hafa mikit (lítit) til síns máls, to have much (little) in support of one’s case;

hafa e-t til, to have at hand, possess;

orð þau, sem hann hafði um haft, the words which he had used;

keisari hafði fátt um, did not say much;

hafa e-n undir, to get one under, subdue one;

hafa e-t uppi, to take (heave) up (hafa uppi fœri, net);

Skarpheðinn hafði uppi øxina, S. heaved up the axe;

hafa flokk uppi, to raise a party, to rebel;

hafa uppi tafl, to play at a game;

hafa e-n uppi, to bring one to light;

hafa uppi rœður, to begin a discussion;

hafa e-t úti, to have done, finished (hafa úti sitt dagsverk);

hafa við e-m, to be a match for one;

hafa sik við, to exert oneself;

hafa mikit (lítit) við, to make a great (little) display;

hann söng messu ok bafði mikit við, and made much of it;

hann bad jarl leita, bann hafði lítit við þat, he did it lightly;

haf ekki slíkt við, do not say so;

haf þú lítit við at eggja sonu þina, refrain from egging on thy sons;

15) refl., hafast.

* * *

pret. hafði; subj. hefði; pres. sing. hefi (less correctly hefir), hefir, hefir; plur. höfum, hafit, hafa: the mod. pres. sing. is monosyllabic hefr or hefur, and is used so in rhymes—andvara engan hefur | … við glys heims gálaus sefur, Pass. 15. 6, but in print the true old form hefir is still retained; the monosyllabic present is used even by old writers in the 1st pers. before the personal or negative suffix, e. g. hef-k and hef-k-a ek for hefi-g and hefig-a ek, see e. g. Grág. (Kb.) 79, 82, in the old oath formula, hef-k eigi, Hallfred; hef ek, Fms. iii. 10 (in a verse); but not so in 3rd pers., e. g. hefir-a or hefir-at, Grág. l. c.: imperat. haf, hafðu: part. pass. hafðr, neut. haft;—hafat is an απ. λεγ., Vsp. 16, and is prob. qs. hafit from hefja, to heave, lift: [Ulf. haban; A. S. habban; Engl. have; Hel. hebben; Germ. haben; Dutch hebben; Dan. have, Swed. hafva: it is curious the Lat. form habere retains the consonant unchanged, cp. the Romance forms, Ital. avere, Fr. avoir, Span. haber, etc. ☞ Hafa is a weak verb, and thus distinguished from hefja (to lift, begin), which is a strong verb, answering to Lat. capere, incipere; but in sundry cases, as will be seen below, it passes into the sense of this latter word; as also in some instances into that of another lost strong verb, hafa, hóf, to behave, and hœfa, to hit]:—to have.

A. To have; hann hafði með sér ekki meira lið, Fms. i. 39; hafði hverr hirð um sik, 52; höfðu þeir áttján skip, viii. 42; Sverrir hafði tvau hundrað manna, … þeir höfðu annan samnað á landi, 328; hann hafði mikit lið ok frítt, x. 36; þeir höfðu sjau skip ok flest stór, 102; hafa fjölmennar setur, Eb. 22; hann hafði menn sína í síldveri, Eg. 42; mun ek naut hafa þar sem mér þykkir hagi beztr, 716.

II. to hold:

1. to keep, celebrate; hafa ok halda, Dipl. i. 6; hafa átrúnað, 10; hafa dóma, 12; hafa blót, Fms. iv. 254; hafa vina-veizlu, id.; hafa vina-boð, Nj. 2; hafa Jóla-boð, Eg. 516; hafa þing, Fms. ix. 449; hafa haust-boð, Gísl. 27; hafa drykkju, Eb. 154; hafa leik, Fms. x. 201, passim.

2. to hold, observe; hlýðir þat hvergi at hafa eigi lög í landi, Nj. 149; skal þat hafa, er stendr …, Grág. i. 7; skal þat allt hafa er finsk á skrá þeirri …, id.; en hvatki es mis-sagt es í fræðum þessum, þá es skylt at hafa þat (to keep, hold to be true) es sannara reynisk, Íb. 3; ok hafða ek (I kept, selected) þat ór hvárri er framarr greindi, Landn. 320, v. l.

3. to hold, keep, retain; ef hann vill hafa hann til fardaga, Grág. i. 155; skal búandinn hafa hann hálfan mánuð, 154; ok hafði hvárr þat er hélt á, Nj. 279; hitt skal hafa er um fram er, Rb. 56; kasta í burt þrjátigi ok haf þat sem eptir verðr, 494.

4. to hold an office; hafa lögsögu, to hold the office of lögsaga, Íb. passim; hafa jarldóm, konungdóm, passim; þat höfðu haft at fornu Dana-konungar, Eg. 267; þér berit konunga-nöfn svá sem fyrr hafa haft ( have had) forfeðr yðrir, en hafit lítið af ríki, Fms. i. 52; hafa ríki, to reign, Hkr. pref.

5. phrases, hafa elda, to keep a fire, cook, Fms. xi. 129; hafa fjárgæzlu, to tend sheep, Eg. 740; hafa embætti með höndum, Stj. 204; hafa gæzlur á e-u, Fms. ix. 313; hafa … vetr, to have so many winters, be of such an age (cp. Fr. avoir … ans), Íb. 15; margir höfðu lítið fátt þúsund ára, Ver. 7: hafa vörn í máli, Nj. 93; hafa e-t með höndum, to have in hand, Fms. viii. 280, ix. 239; hafa e-t á höndum, Grág. i. 38; hafa fyrir satt, to hold for true, Fms. xi. 10; hafa við orð, to intimate, suggest, Nj. 160; hafa e-t at engu, vettugi, to hold for naught, take no notice of, Fas. i. 318.

6. with prepp. or infin.,

α. with prep.; hafa til, to have, possess; ef annarr þeirra hefir til enn annarr eigi, þá er sá skyldr til at fá honum er til hefir, Grág. i. 33; ef annarr hefir til …, id.; þér ætlið at ek muna eigi afl til hafa, Ld. 28.

β. with infin.; hafa at varðveita, to have in keeping, Eg. 500; lög hafit þér at mæla, you have the law on your tongue, i. e. you are right, Nj. 101; hörð tíðindi hefi ek at segja þér, 64; sá er gripinn hefir at halda, Grág. i. 438; hafa at selja, to have on sale, Ld. 28.

III. to use; var haft til þess sker eitt, Eb. 12; þá höfðu þeir til varnar skot ok spjót, Fms. vii. 193; er þín ráð vóru höfð, that thy advice was taken, Fs. 57; Gríss hafði þessi ráð, Fms. iii. 21; ek vil at þat sé haft er ek legg til, x. 249; þykki mér þú vel hafa ( make good use of) þau tillög er ek legg fyrir þik, xi. 61; til þess alls er jarli þótti skipta, þá hafði hann þessa hluti, 129; tvau ný (net), ok hafa eigi höfð verit ( which have not been used), haf þú ( take) hvárt er þú vilt, Háv. 46; þær vil ek hafa enar nýju, en ek vil ekki hætta til at hafa enar fornu, id.; önnur er ný ok mikil ok hefir ( has) til einskis höfð ( used) verið, id.; buðkr er fyrir húslker er hafðr, Vm. 171; gjalda vápn þau er höfð eru, N. G. L. i. 75; þat hafði hann haft ( used) fyrir skála, Edda 29; þeir vóru hafðir til at festa með hús jafnan, Nj. 118; sá hólmr var hafðr til at …, Fms. i. 218; hann skyldi hafa hinn sama eið, x. 7; orð þau sem hann hafði ( had) um haft ( used), Nj. 56; orð þau er hann hafði ( made use of) í barnskírn, K. Þ. K. 14.

2. more special phrases; hafa fagrmæli við e-n, to flatter one, Nj. 224; hafa hljóðmæli við e-n, to speak secretly to one, 223; allmikil fjölkyngi mun vera við höfð áðr svá fái gört, Edda 27; hafa mörg orð um e-t, Ld. 268; hafa tvímæli á e-u, to discuss, doubt, speak diffidently of a thing, Lv. 52; hafa viðrmæli um e-t, to use mocking words, Nj. 89; hafa nafn Drottins í hégóma, to take the Lord’s name in vain, Fms. i. 310; (hann var) mjök hafðr við mál manna, much used to, versed in lawsuits, Dropl. 8: hafa sik til e-s, to use oneself to a thing, i. e. to do a mean, paltry thing; þeir er til þess vilja hafa sik, at ganga í samkundur manna úboðit, Gþl. 200; ef hann vill sik til þessa hafa, Fms. i. 99: hafa sik við, to exert oneself; skaltú ok verða þik við at hafa um þetta mál, ef þú getr þat af þér fært, Grett. 160: hafa e-n at skotspæni, to use one as a target, Nj. 222; hafa e-n at hlífi-skildi sér, to use one as a shield, 262; hafa e-n at ginningar-fifli, auga-bragði, háði, hlátri, Hm. 133, Nj. 224, passim.

IV. to have, hold, maintain, of a state or condition; hafa vináttu við e-n, to maintain friendship with one, Sks. 662; hafa vanmátt, to continue sick, Eg. 565; hafa hættu-mikit, to run a great risk, Nj. 149; hafa vitfirring, to be insane, Grág. i. 154; hafa heilindi, to have good health, 26, Hm. 67; hafa burði til e-s, to have the birthright to a thing. Eg. 479; hafa hug, áræði, hyggindi, to have the courage …, Hom. 28; hafa vit ( to know), skyn, greind … á e-u, to have understanding of a thing; hafa gaman, gleði, skemtun, ánægju af e-u, to have interest or pleasure in a thing; hafa leiða, ógeð, andstygð, hatr, óbeit á e-u, to dislike, be disgusted with, hate a thing; hafa elsku, mætr, virðing á e-u, to love, esteeem … a thing; hafa allan hug á e-u, to bend the mind to a thing; hafa grun á e-m, to suspect one; hafa ótta, beyg af e-u, to fear a thing; and in numberless other phrases.

2. with prepp.:

α. hafa e-t frammi (fram), to carry out, hold forth; hafa frammi róg, Nj. 166; hafa mál fram, to proceed with a suit, 101; stefnu-för, 78; heitstrengingar, Fms. xi. 103; ok öll lögmælt skil frammi hafa, and discharge all one’s official duties, 232; var um búit en ekki fram haft, all was made ready, but nothing done, viii. 113; beini má varla verða betri en hér er frammi hafðr, xi. 52; hafðú í frammi ( use) kúgan við þá uppi við fjöllin, Ísl. ii. 215; margir hlutir, þó at hann hafi í frammi, Sks. 276.

β. hafa mikit, lítið fyrir e-u, to have much, little trouble about a thing; (hence fyrir-höfn, trouble.)

γ. hafa við e-m (afl or the like understood), to be a match for one, Fms. vii. 170, Lv. 109, Nj. 89, Eg. 474, Anal. 176; hafa mikit, lítið við, to make a great, little display; (hence við-höfn, display, pomp); hann söng messu ok hafði mikit við, he sang mass and made a great thing of it, Nj. 157; þú hefir mikit við, thou makest a great show of it, Boll. 351; hann bað jarl leita, hann hafði lítið við þat, he did it lightly, Nj. 141; haf ekki slíkt við, do not say so, Ld. 182.

B. To take, carry off, win, wield, [closely akin to Lat. capere]:

I. to catch, take, esp. in the phrase, hafa ekki e-s, to miss one; hann kemsk á skóg undan, ok höfðu þeir hans ekki, he took to the forest and they missed him, Nj. 130; ekki munu vér hans hafa at sinni, we sha’nt catch him at present, Fms. vi. 278; hafða ek þess vætki vífs, Hm. 101; þeygi ek hana at heldr hefik, 95: in swearing, tröll, herr, gramir hafi þik, the trolls, ghosts, etc. take thee! tröll hafi líf, ef …, Kormak; tröll hafi Trefót allan! Grett. (in a verse); tröll hafi þína vini, tröll hafi hól þitt, Nj.; herr hafi Þóri til slægan, confound the wily Thorir! Fms. vi. 278, v. l. (emended, as the phrase is wrongly explained in Fms. xii. Gloss.); gramir hafi þik! vide gramr.

II. to carry, carry off, bring; hafði einn hjartað í munni sér, one carried the heart off in his mouth, Nj. 95; hann hafði þat ( brought it) norðan með sér, Eg. 42; hafði Þórólfr heim marga dýrgripi, 4; hann hafði með sér skatt allan, 62; skaltú biðja hennar ok hafa hana heim hingat, Edda 22; fé þat er hann hafði ( had) út haft ( carried from abroad), Gullþ. 13; á fimm hestum höfðu þeir mat, Nj. 74; bókina er hann hafði ( had) út haft, Fms. vii. 156; konungr hafði biskup norðr til Björgynjar með sér, viii. 296; biskup lét hann hafa með sér kirkju-við ok járn-klukku, Landn. 42; hann hafði með sér skulda-lið sitt ok búferli, Eb. 8; hann tók ofan hofit, ok hafði með sér flesta viðu, id.; ok hafa hana í brott, Fms. i. 3; tekr upp barnit, ok hefir heim með sér, Ísl. ii. 20; hann hafði lög út hingat ór Noregi, he brought laws hither from Norway, Íb. 5; haf þú heim hvali til bæjar, Hým. 26; ok hafa hann til Valhallar, Nj. 119.

III. to take, get; hann hafði þá engan mat né drykk, he took no food nor drink, Eg. 602; hann hafði eigi svefn, he got no sleep, Bs. i. 139.

2. to get, gain, win; öfluðu sér fjár, ok höfðu hlutskipti mikit, Eg. 4; eigi þarftú at biðja viðsmjörs þess, þvíat hann mun þat alls ekki hafa, né þú, for neither he nor thou shall get it, Blas. 28; jarl vill hafa minn fund, he will have a meeting with me, 40, Skv. 1. 4: the sayings, hefir sá jafnan er hættir, he wins that risks, ‘nothing venture, nothing have,’ Hrafn. 16; sá hefir krás er krefr, Sl. 29.

3. phrases, hafa meira hlut, to get the better lot, gain the day, Nj. 90, Fms. xi. 93; hafa gagn, sigr, to gain victory, ix. 132, Eg. 7, Hkr. i. 215, Ver. 38; hafa betr, to get the better; hafa verr, miðr, to have the worst of it, Fms. v. 86, Þorst. S. St. 48, passim; hafa mál sitt, to win one’s suit, Grág. i. 7, Fms. vii. 34; hafa kaup öll, to get all the bargain, Eg. 71; hafa tafl, to win the game, Fms. vii. 219; hafa erendi, to do one’s errand, succeed, Þkv. 10, 11, Fas. ii. 517: hafa bana, to have one’s bane, to die, Nj. 8; hafa úsigr, to be worsted, passim; hafa úfrið, to have no peace; hafa gagn, sóma, heiðr, neisu, óvirðing, skömm, etc. af e-u, to get profit, gain, honour, disgrace, etc. from a thing; hafa e-n í helju, to put one to death, Al. 123; hafa e-n undir, to get one under, subdue him, Nj. 95, 128; höfum eigi, sigrinn ór hendi, let not victory slip out of our hands, Fms. v. 294.

4. to get, receive; hann hafði góðar viðtökur, Nj. 4; hón skal hafa sex-tigi hundraða, 3; skyldi Högni hafa land, 118; selja skipit, ef hann hafði þat fyrir ( if he could get for it) sem hann vildi; Flosi spurði í hverjum aurum hann vildi fyrir hafa, hann kvaðsk vildu fyrir hafa land, 259; hafa tíðindi, sögur af e-m, to have, get tidings of or from one, Ld. 28; hafa sæmd, metorð óvirðing, to get honour, disgrace from one’s hands, Nj. 101; hafa bætr, to get compensation, Grág. i. 188; hafa innstæðuna eina, id.; hafa af e-m, to have the best of one, cheat one.

IV. to carry, wear, of clothes, ornaments, weapons:

1. of clothes, [cp. Lat. habitus and Icel. höfn = gear]; hafa hatt á höfði, Ld. 28; hafa váskufl yztan klæða, … þú skalt hafa undir ( wear beneath) hin góðu klæði þín, Nj. 32; hann hafði blán kyrtil, … hann hafði svartan kyrtil, Boll. 358; hafa fald á höfði, to wear a hood; hón hafði gaddan rautt á höfði, Orkn. 304; hann hafði um sik breitt belti, he wore a broad belt, Nj. 91; hafa fingr-gull á hendi, 146: to have about one’s person, vefja saman ok hafa í pungi sínum, Edda 27; hlutir sem mönnum var títt at hafa, Fms. xi. 128.

2. of weapons, to wield, carry; spjót þat er þú hefir í hendi, Boll. 350; hafa kylfu í hendi sér, to have a club in one’s hand, Fms. xi. 129; hafa staf í hendi, to have a stick in the hand, Bárð.; Gunnarr hafði atgeirinn ok sverðit, Kolskeggr hafði saxit, Hjörtr hafði alvæpni, Nj. 93; hann hafdi öxi snaghyrnda, Boll. 358; hann hafði kesjuna fyrir sér, he held the lance in rest, Eg. 532.

V. here may be added a few special phrases; hafa hendr fyrir sér, to grope, feel with the hands (as in darkness); hafa vit fyrir sér, to act wisely; hafa at sér hendina, to draw one’s hand back, Stj. 198; hafa e-t eptir, to do or repeat a thing after one, Konr.; hafa e-t yfir, to repeat (of a lesson): hafa sik, to betake oneself; hafa sik til annarra landa, Grett. 9 new Ed.; hann vissi varla hvar hann átti at hafa sik, he knew not where ( whither) to betake himself, Bs. i. 807; hefir hann sik aptr á stað til munklífisins, Mar.

C. Passing into the sense of hefja (see at the beginning); hafa e-t uppi, to heave up, raise; hafa flokk uppi, to raise a party, to rebel, Fb. ii. 89: hafa uppi færi, net, a fisherman’s term, to heave up, take up the net or line, Háv. 46; Skarphéðinn hafði uppi ( heaved up) öxina, Nj. 144: hafa uppi tafl, to play at a game, Vápn. 29; þar vóru mjök töfl uppi höfð ok sagna-skemtan, Þorf. Karl. 406, v. l.: hafa e-n uppi, to hold one up, bring him to light; svá máttu oss skjótast uppi hafa, Fær. 42: metaph. to reveal, vándr riddari hafði allt þegar uppi, Str. 10.

2. with the notion to begin; Bárðr hafði uppi orð sín ( began his suit) ok bað Sigríðar, Eg. 26, Eb. 142; hafa upp stefnu, to begin the summons, Boll. 350; hafa upp ræður, to begin a discussion; ræður þær er hann hafði uppi haft við Ingigerði, Fms. iv. 144, where the older text in Ó. H. reads umræður þær er hann hafði upp hafit (from hefja), 59; cp. also Vsp., þat langniðja-tal mun uppi hafat (i. e. hafit) meðan öld lifir, 16, (cp. upp-haf, beginning); þó at ek hafa síðarr um-ræðu um hann, better þó at ek hafa (i. e. hefja) síðarr upp ræðu um hann, though I shall below treat of, discuss that, Skálda (Thorodd) 168; er lengi hefir uppi verit haft síðan (of a song), Nj. 135; cp. also phrases such as, hafa á rás, to begin running, take to one’s heels, Fms. iv. 120, ix. 490; næsta morgin hefir út fjörðinn, the next morning a breeze off land arose, Bs. ii. 48: opp. is the phrase, hafa e-t úti, to have done, finished; hafa úti sitt dags-verk, Fms. xi. 431; hafa úti sekt sína, Grett. 149.

D. Passing into the sense of a lost strong verb, hafa, hóf (see at the beginning), to behave, do, act:

I. with an adverb, hafa vel, ílla, or the like, to behave, and in some instances to do well or badly, be happy or unhappy,

α. to behave; en nú vil ek eigi verr hafa en þú, Fms. iv. 342; þeir sögðu at konungr vildi verr hafa en þeir, 313; hefir þú ílla ór (málum or the like understood) haft við mik, Fs. 140; ólikr er Gísli öðrum í þolinmæði, ok hefir hann betr en vér, Gísl. 28.

β. to do so and so (to be happy, unhappy); verr hafa þeir er trygðum slitu, Mkv. 3; ílla hefir sá er annan svíkr, 18; vel hefir sá er þat líða lætr, 6; vel hefir sá ( he is happy) er eigi bíðr slíkt íllt þessa heims, Fms. v. 145; hvílíkt hefir þú, how dost thou? Mar.; hafa hart, to do badly, to be wretched; at sál Þorgils mætti fyrir þær sakir eigi hart hafa, Sturl. iii. 292, Mar.; Ólafr hafði þá hölzti ílla, O. was very poorly, D. N. ii. 156; þykisk sá bezt hafa ( happiest) er fyrstr kemr heim, Fms. xi. 248; þá hefir hann bazt af hann þegir, i. e. that is the best he can do if he holds his tongue, Hm. 19; þess get ek at sá hafi verr ( he will make a bad bargain) er þik flytr, Nj. 128; úlfgi hefir ok vel, the wolf is in a bad plight, Ls. 39; mun sá betr hafa er eigi tekr við þér, id.; betr hefðir þú, ef …, thou wouldest do better, if …, Akv. 16.

γ. adding sik; hafa sik vel, to behave well, Fms. x. 415, Stj. 436.

II. with the prep. at, to do, act, (hence at-höfn, at-hæfi, act, doing); hann lét ekki til búa vígs-málit ok engan hlut at hafa, Nj. 71; en ef þeim þykkir of lítið féit tekit, þá skulu þeir hafa at hit sama, to act in the same way, Grág. ii. 267; hvatki es þeir hafa at, Fms. xi. 132; hann tók af þér konuna, en þú hafðir ekki at, but thou didst not stir, didst take it tamely, Nj. 33; bæði munu menn þetta kalla stórvirki ok íllvirki, en þó má nú ekki at hafa, but there is no help for it, 202; eigi sýnisk mér meðal-atferðar-leysi, at vér höfum eigi at um kvámur hans, i. e. that we submit tamely to his coming, Fs. 32: absol., viltú þess freista, ok vita þá hvat at hafi, wilt thou try and see how it will do? Bjarn. 27; en nú skaltú fara fyrir, ok vita hvat at hafi, Bs. i. 712.

III. phrases, hafa hátt, to be noisy, talk loud, Fms. i. 66; við skulum ekki hafa hátt ( do not cry loud) hér er maðr á glugganum, a lullaby song; hafa lágt, to keep silent; hafa hægt, to keep quiet; hafa sik á (í) hófi, to compose oneself, Ls. 36; hafa í hótum við e-n, to use threatening ( foul) language, Fb. i. 312; hafa í glett við e-n, to banter one, Fms. viii. 289; hafa íllt at verki, to do a bad deed, Ísl. ii. 184.

E. Passing into the sense of the verb hæfa (see at the beginning), to aim at, hit, with dat.:

I. to hit; svá nær hafði hausinum, at …, the shot so nearly hit the head, that …, Fms. ii. 272; þat sama forað, sem henni hafði næst váða, those very precipices from which she had so narrow an escape, Bs. i. 200, Fms. ix. 357; nær hafði nú, at skjótr mundi verða okkarr skilnaðr, Al. 124; nær hafði okkr nú, it struck near us, it was a narrow escape, Fms. viii. 281; kvaðsk svá dreymt hafa ( have dreamed), at þeim mundi nær hafa, ix. 387, v. l.; ok er nær hafði at skipit mundi fljóta, when the ship was on the point of floating, Ld. 58; ok hafði svá nær (it was within a hair’s breadth), at frændr Þorvalds mundu ganga at honum, Nj. 160; ok hafði svá nær at þeir mundi berjask, Íb. 11, cp. Bs. i. 21: the phrase, fjarri hefir, far from it! Edda (in a verse).

2. to charge; eigi em ek þar fyrir sönnu hafðr, I am not truly aimed at for that, ‘tis a false charge, Eg. 64; þeim manni er fyrir sökum er hafðr, i. e. the culprit, Grág. i. 29; cp. the mod. phrase, hafa á e-u, to make a charge of a thing; það varð ekki á því haft, they could not make a case for a charge of it.

II. metaph. to be the ground or reason for, (hence til-hæfa, reason, fact, foundation); til þess ætla vitrir menn þat haft at Ísland sé Tile (i. e. Thule) kallað, at …, learned men suppose that is the reason that Iceland is called Thule, that …, Landn. (pref.); mikit mun til haft, er einmæli er um (there must be some reason for it, because all people say so), Þorgils segir, eigi er fyrir haft ( there is no ground whatever for it), at ek mæla betr fyrir griðum en aðrir menn, Ísl. ii. 379; vér hyggjum þat til þess haft vera, at þar hafi menn sésk, we believe the substance of the story is that men have been seen there, Fms. xi. 158; hvat er til þess haft um þat (what is the truth of the matter?), hefir sundr-þykki orðit með ykkr? Boll. 364: in the saying, hefir hverr til síns ágætis nokkut, every one gets his reputation for something, Nj. 115.

2. to happen, coincide; hefir svá til, at hann var þar sjálfr, Fms. xi. 138, v. l.

β. the phrase, hafa mikit (lítið) til síns máls, to have much ( little) reason for one’s tale, i. e. to be much, little, in the right, Fms. vii. 221, xi. 138 (v. l.), Nj. 88: um þenna hefir svá stórum, it matters so much with this man, (v. l. for mun stórum skipta), Fms. xi. 311.

F. REFLEX. to keep, dwell, abide, but only of a temporary shelter or abode, cp. Lat. habitare, (cp. also höfn, a haven); hann hefsk á náttartíma niðri í vötnum, at night-time he keeps down in the water, Stj. 77: to live, þeir höfðusk mjök í kaupferðum, they spent much of their life in travelling, Hkr. i. 276; hann hafðisk löngum í bænum, Bs. i. 353.

β. with prep. við; hér mun ek við hafask ( I will stay here) en þú far til konungs, Fb. ii. 125; hafðisk hann við á skógum eðr í öðrum fylgsnum, 302; því at hann hafðisk þá á skipum við, Fms. viii. 44; hvílsk heldr ok hafsk við í því landi, rest and stay in that land, Stj. 162; Ásgeirr hafðisk við uppi í dalnum, Sd. 154; hafask lind fyrir, to cover oneself with a shield (?), Vsp. 50; hafask hlífar fyrir, to be mailed in armour, Hkm. 11.

2. hafask at, to do, behave (cp. D. above); vóru þeir þá svá móðir, at þeir máttu ekki at hafask, Fms. ii. 149; en síðan skulut þér at hafa slíkt sem ek kann fyrir segja, i. 158; þat eitt munu við at hafask, at ek mun betr göra en þú, Nj. 19; Lambi sá hvat Steinarr hafðisk at, Eg. 747.

3. hafask vel, to do well, thrive; vaxa ok vel hafask, to wax and do well, Hm. 142; nú er þat bæn mín, at þér hafisk við vel, that you bear yourself well up, Fms. ix. 497; Jungfrúin hafðisk vel við í ferðinni, x. 86; at fé hans mundi eigi hafask at betr at meðal-vetri, Grág. ii. 326.

4. recipr., hafask orð við, to speak to one another; ok er þat ósiðlegt, at menn hafisk eigi orð við, Fs. 14; þar til er þeir hafask réttar tölur við, N. G. L. i. 182.

II. part. hafandi is used in the sense of having conceived, being with child; þá verit hann varr við at hón var hafandi, 656 B. 14; hón skyldi verða hafandi at Guðs syni, id.; generally, allt þat er hafanda var lét burð sinn ok ærðisk, Fms. vii. 187; svá sem hón verðr at honum hafandi, Stj. 178; (hence barns-hafandi, being with child.)

G. The word hafa is in the Icel., as in other Teut. languages, used as an auxiliary verb with a part. pass. of another verb, whereby a compound preterite and pluperfect are formed as follows:

I. in transitive verbs with acc. the participle also was put in acc., agreeing in gender, number, and case with the objective noun or pronoun; this seems to have been a fixed rule in the earliest time, and is used so in all old poems down at least to the middle of the 11th century, to the time of Sighvat (circ. A. D. 990–1040), who constantly used the old form,—átt is an apostrophe for átta in the verse Ó. H. 81:

1. references from poets, Gm. 5, 12, 16; þá er forðum mik fædda höfðu, Vsp. 2; hverr hefði lopt lævi blandit eðr ætt jötuns Óðs mey gefna, 29; þær’s í árdaga áttar höfðu, 60: ek hafða fengna konungs reiði, Ad. 3; en Grjótbjörn um gnegðan hefir, 18; mik hefir marr miklu ræntan, Stor. 10; þó hefir Míms-vinr mér um fengnar bölva bætr, 22: gaupur er Haraldr hafi sveltar, Hornklofi: Loka mær hefir leikinn allvald, Ýt. 7; sá hafði borinn brúna-hörg, 14; jarlar höfðu veginn hann, 15: ek hef orðinn ( found) þann guðföðr (verða is here used as trans.), Hallfred; höfum kera framðan, id.: hann hefir litnar, sénar, hár bárur, Ísl. ii. 223, thus twice in a verse of A. D. 1002; göngu hefik of gengna, Korm. (in a verse); hann hafði farna för, Hkr. i. (Glum Geirason); ek hefi talðar níu orustur, Sighvat; þú hefir vanðan þik, id.; ér hafit rekna þá braut, Ó. H. 63 (Óttar Svarti); hann hefir búnar okkr hendr skrautliga, Sighvat (Ó. H. 13); þeir hafa færð sín höfuð Knúti, id.; hvar hafit ér hugðan mér sess, id.; hafa sér kenndan enn nørðra heims enda, id.; Sighvatr hefir lattan gram, id.; hefir þú hamar um fólginn, Þkv. 7, 8; þú hefir hvatta okkr, Gkv. 6; ek hefi yðr brennda, Am. 39, cp. 56; hefi ek þik minntan, 81; hefir þú hjörtu tuggin, Akv. 36; hefir þú mik dvalðan, Hbl. 51; ek hefi hafðar þrár, I have had throes, Fsm. 51; en ek hann görvan hef-k, svá hefi ek studdan, 12 (verse 13 is corrupt); hann hefir dvalða þik, Hkv. Hjörv. 29; lostna, 30; mik hefir sóttan meiri glæpr, 32; ek hefi brúði kerna, id.; þú hefir etnar úlfa krásir, opt sár sogin, Hkv. 1. 36; sá er opt hefir örnu sadda, 35; hefir þú kannaða koni óneisa, 23; þá er mik svikna höfðut, Skv. 3. 55; hann hafði getna sonu, Bkv. 8; þann sal hafa halir um görvan, Fm. 42; bróður minn hefir þú benjaðan, 25; er hann ráðinn hefir, 37; sjaldan hefir þú gefnar vargi bráðir, Eg. (in a verse).

2. references from prose; this old form has since been turned into an indecl. neut. sing. part. -it. The old form was first lost in the strong verbs and the weak verbs of the first conjugation: in the earliest prose both forms are used, although the indecl. is more freq. even in the prose writers, as Íb., the Heiðarv. S., the Miracle-book in Bs., Njála, Ó. H., (Thorodd seems only to use the old form,) as may be seen from the following references, Björn hafði særða þrjá menn, Nj. 262; hann mundi hana hafa gipta honum, 47; hann hafði þá leidda saman hestana, 264: ek hefi sendan mann, Ísl. (Heiðarv. S.) ii. 333; ek nefi senda menn, id.: hafa son sinn ór helju heimtan, Bs. (Miracle-book) i. 337; en er þeir höfðu niðr settan sveininn, 349; hann hafði veidda fimm tegu fiska, 350: er þér hefir ílla neisu gorva, Ó. H. 107: þá hefi ek fyrri setta þá í stafrófi, Skálda (Thorodd) 161; þar hefi ek við görva þessa stafi fjóra, id.; hafa hann samsettan, 167: góða fylgd hefir þú mér veitta, Þorst Síðu H. 2: sagði, at Ólafr konungr hafði sendan hann, Bs. i. 11: Þyri, er hertogi hafði festa nauðga, Fms. x. 393 (Ágrip): hefi ek þá svá signaða ok magnaða, v. 236: hefir sólin gengna tvá hluti, en einn úgenginn, K. Þ. K. 92 (Lund’s Syntax, p. 12).

β. again, neut. indecl., hana hafði átt fyrr Þoróddr, Ísl. ii. 192: hón hafði heimt húskarl sinn …, Ísl. (Heiðarv. S.) ii. 339; hann hefir ekki svá vel gyrt hest minn, 340; hefir þú eigi séð mik, 341; hve hann hafði lokkat hann. id.; gistingar hefi ek yðr fengit, 343: þeir höfðu haft úfrið ok orrostur, Íb. 12; hann hafði tekið lögsögu, 14: stafr er átt hafði Þorlákr, Bs. (Miracle-book) i. 340; er þær höfðu upp tekit ketilinn ok hafit …, 342; göngu es hann hafði gingit, 344; es sleggjuna hafði niðr fellt, 346; sem maðr hefði nýsett (hana) niðr, id.; jartein þá er hann þóttisk fingit hafa, 347; hafði prestrinn fært fram sveininn, 349: hjálm er Hreiðmarr hafði átt, Edda 73: hafa efnt sína heitstrenging, Fms. (Jómsv. S.) xi. 141: slíkan dóm sem hann hafði mér hugat, Ó. H. 176, etc. passim:—at last the inflexion disappeared altogether, and so at the present time the indecl. neut. sing. is used throughout; yet it remains in peculiar instances, e. g. konu hefi eg mér festa, Luke xiv. 20, cp. Vídal. ii. 21. ☞ This use of the inflexive part. pass. may often serve as a test of the age of a poem, e. g. that Sólarljóð was composed at a later date may thus be seen from verses 27, 64, 72, 73, 75, 79; but this test is to be applied with caution, as the MSS. have in some cases changed the true forms (-inn, -ann, and -it, -an being freq. abbreviated in the MSS. so as to render the reading dubious). In many cases the old form is no doubt to be restored, e. g. in vegit to veginn, Fm. 4, 23; búit to búinn, Hkv. Hjörv. 15; borit to borinn, Hkv. 1. 1; beðit to beðinn, Fsm. 48; orðit to orðin, Og. 23; roðit to roðinn, Em. 5; brotið to brotinn, Vkv. 24, etc.: but are we to infer from Ls. 23, 26, 33, that this poem is of a comparatively late age?

II. the indecl. neut. sing. is, both in the earliest poems and down to the present day, used in the following cases:

1. with trans. verbs requiring the dat. or gen.; ek hefi fengit e-s, hann hafði fengit konu; hafa hefnt e-s, Fms. xi. 25; sú er hafði beðit fjár, Þkv. 32; stillir hefir stefnt mér, Hkv. Hjörv. 33, and so in endless cases.

2. in the reflex. part. pass.; þeir (hann) hafa (hefir) látisk, farisk, sagsk, etc.

3. in part. of intrans. neut. verbs, e. g. þeir þær (hann, hón), hafa (hefir) setið, staðit, gengit, legit, farit, komit, verit, orðit, lifað, dáit, heitið …, also almost in every line both of prose and poetry.

4. in trans. verbs with a neut. sing. in objective case the difference cannot be seen.

☞ The compound preterite is common to both the Romance and Teutonic languages, and seems to be older in the former than in the latter; Grimm suggests that it originated with the French, and thence spread to the Teutons. That it was not natural to the latter is shewn by the facts, that

α. no traces of it are found in Gothic, nor in the earliest Old High German glossaries to Latin words.

β. in the earliest Scandinavian poetry we can trace its passage from declinable to indeclinable.

γ. remains are left in poetry of a primitive uncompounded preterite infinitive, e. g. stóðu = hafa staðit, mundu, skyldu, vildu, etc., see Gramm. p. xxv, col. 2. ☞ We may here note a curious dropping of the verb hefir, at ek em kominn hingat til lands, ok verit áðr ( having been) langa hríð utan-lands, Ó. H. 31, cp. Am. 52; barn at aldri, en vegit slíka hetju sem Þorvaldr var, Glúm. 382. On this interesting matter see Grimm’s remarks in his Gramm. iv. 146 sqq.

* * *

prep. w. dat.

I. Of place:

1) off, from;

G. hljóp af hesti sínum, G. jumped off his horse;

ganga af mótinu, to go away from the meeting;

Flosi kastaði af sér skikkjunni, threw off his cloak;

Gizzur gekk af útsuðri at gerðinu, from the south-west;

hann hafði leyst af sér skúa sína, he had taken off his shoes;

Steinarr vildi slíta hann af sér, throw him off;

tók Gísli þá af sér vápnin, took off his arms;

bréf af Magnúsi konungi, a letter from king Magnus;

land af landi, from one land to the other;

hverr af öðrum, one after another, in succession;

vil ek þú vinnir af þér skuldina, work off the debt;

muntu enga sætt af mér fá, no peace at my hand;

rísa af dauða, to rise from the dead;

vakna af draumi, to awaken from a dream;

lúka upp af hrossi, to open a gate from off a horse;

vindr stóð af landi, the wind blew from the land;

2) out of;

verða tekinn af heimi, to be taken out of the world;

gruflar hón af læknum, she scrambles out of the brook;

Otradalr var mjök af vegi, far out of the way.

Connected with út; föstudaginn fór út herrinn af borginni, marched out of the town.

II. Of time; past, beyond:

af ómagaaldri, able to support oneself, of age;

ek em nú af léttasta skeiði, no longer in the prime of life;

þá er sjau vikur eru af sumri, when seven weeks of summer are past;

var mikit af nótt, much of the night was past.

III. In various other relations:

1) þiggja lið af e-m, to receive help from one;

hafa umboð af e-m, to be another’s deputy;

vera góðs (ills) maklegr af e-m, to deserve good (bad) of one;

féll þar lið mart af Eyvindi, many of Eyvind’s men fell there;

þá eru þeir útlagir ok af goðorði sínu, have forfeited their goðorð;

þá skalt þú af allri fjárheimtunni, forfeit all the claim;

ek skal stefna þér af konunni, summon thee to give up;

2) off, of;

höggva fót, hönd, af e-m, to cut off one’s foot, hand;

vil ek, at þú takir slíkt sem þér líkar af varningi, whatever you like of the stores;

þar lá forkr einn ok brotit af endanum, with the point broken off;

absol., beit hann höndina af, bit the hand off;

fauk af höfuðit, the head flew off;

3) of, among;

hinn efniligasti maðr af ungum mönnum, the most promising of the young men;

4) with;

hláða, (ferma) skip af e-u, to load (freight) a ship with;

fylla heiminn af sínu kyni, to fill the world with his offspring;

5) of (= ór which is more frequent);

húsit var gert af timbr stokkum, was built of trunks of trees;

6) fig., eigi vita menn hvat af honum er orðit, what has become of him;

hvat hefir þú gert af Gunnari, what hast thou done with Gunnar?;

7) denoting parentage, descent, origin;

ok eru af þeim komnir Gilsbekkingar, are descended from them;

kominn af Trójumönnum, descended from the Trojans;

8) by, of (after passive);

ek em sendr hingat af Starkaði, sent hither by;

ástsæll af landsmónnum, beloved of;

9) on account of, by reason of, by;

úbygðr at frosti ok kulda, because of frost and cold;

ómáli af áverkum, speechless from wounds;

af ástæld hans, by his popularity;

af því, therefore;

af hví, wherefor why;

af því at, because;

10) by means of, by;

framfœra e-n af verkum sínum, by means of his own labour;

af sínu fé, by one’s own means;

absol., hann fekk af hina mestu sœmd, derived great honour from it;

11) with adjectives, in regard to;

mildr af fé, liberal of money;

góðr af griðum, merciful;

fastr af drykk, close (stingy) in regard to drink;

12) used absol. with a verb, off away;

hann bað hann þá róa af fjörðinn, to row the firth off;

ok er þeir höfðu af fjörðung, when they had covered one forth of the way;

sofa af nóttina, to sleep the night away.

* * *

prep. often used elliptically by dropping the case, or even merely adverbially, [Ulf. af; A. S. and Engl. of, off; Hel. ab; Germ. ab; Gr. άπό; Lat. a, ab.] With dat. denoting a motion a loco; one of the three prepp. af, ór, frá, corresponding to those in loco—á, í, við, and ad locum—á, í, at. It in general corresponds to the prepp. in loco—á, or in locum— til, whilst ór answers more to í; but it also frequently corresponds to yfir, um or í. It ranges between ór and frá, generally denoting the idea from the surface of, while ór means from the inner part, and frá from the outer part or border. The motion from a hill, plain, open place is thus denoted by af; by ór that from an enclosed space, depth, cavity, thus af fjalli, but ór of a valley, dale; af Englandi, but ór Danmörk, as mörk implies the notion of a deep wood, forest. The wind blows af landi, but a ship sets sail frá landi; frá landi also means a distance from: af hendi, of a glove, ring; ór hendi, of whatever has been kept in the hand (correl. to á hendi and í hendi). On the other hand af is more general, whilst frá and ór are of a more special character; frá denoting a departure, ór an impulse or force; a member goes home af þingi, whereas ór may denote an inmate of a district, or convey the notion of secession or exclusion from, Eb. 105 new Ed.; the traveller goes af landi, the exile ór landi: taka e-t af e-m is to take a thing out of one’s hand, that of taka frá e-m to remove out of one’s sight, etc. In general af answers to Engl. of, off, ór to out of, and frá to from: the Lat. prepp. ab, de, and ex do not exactly correspond to the Icelandic, yet as a rule ór may answer to ex, af sometimes to ab, sometimes to de. Of, off, from among; with, by; on account of by means of, because of concerning, in respect of.

A. Loc.

I. With motion, off, from:

1. prop. corresp. to á,

α. konungr dró gullhring af hendi sér (but á hendi), Ld. 32; Höskuldr lætr bera farm af skipi, unload the ship (but bera farm á skip), id.; var tekit af hestum þeirra, they were unsaddled, Nj. 4; Gunnarr hafði farit heiman af bæ sínum, he was away from home, 82; Gunnarr hljóp af hesti sínum, jumped off his horse (but hl. á hest), 83; hlaupa, stökkva af baki, id., 112, 264 ; Gunnarr skýtr til hans af boganum, from the bow, where af has a slight notion of instrumentality, 96; flýja af fundinum, to fly from off the battle-field, 102; ríða af Þríhyrningshálsum, 206; út af Langaholti, Eg. 744 ; sunnan ór Danmörk ok af Saxlandi, 560; ganga af mótinu, to go from the meeting, Fms. vii. 130; af þeirra fundi reis María upp ok fór, 625. 85 ; Flosi kastaði af ser skikkjunni, threw his cloak off him (but kasta á sik),Nj. 176; taka Hrungnis fót af honum, of a load, burden, Edda 58; land þat er hann fiskði af, from which he set off to fish, Grág. i. 151, is irregular, frá would suit better; slíta af baki e-s, from off one’s back, ii. 9 ; bera af borði, to clear the table, Nj. 75.

β. where it more nearly answers to í; þeir koma af hafi, of sailors coming in (but leggja í haf), Nj. 128 ; fara til Noregs af Orkneyjum (but í or til O.), 131; þeim Agli fórst vel ok komu af hafi i Borgarfjörð, Eg. 392 ; hann var útlagi ( outlawed) af Noregi, where ór would be more regular, 344; af Islandi, of a traveller, Fms. x. 3; búa her af báðum ríkjunum, to take a levy from, 51; hinir beztu bændr ór Norðlendingafjórðungi ok af Sunnlendingafjórðungi, the most eminent Southerners and Northerners, 113; Gizzurr gékk af útsuðri at gerðinu, from south-west, Sturl. ii. 219; prestar af hvárutveggja biskupsdæmi, from either diocess, Dipl. ii. 11; verða tekinn af heimi, to be taken out of the world, 623. 21; gruflar hon af læknum, scrambles out of the brook, Ísl. ii. 340; Egill kneyfði af horninu í einum drykk, drained off the horn at one draught, literally squeezed every drop out of it, Eg. 557; brottuaf herbúðunurn, Fms. x. 343.

γ. of things more or less surrounding the subject, corresp. to yfir or um; láta þeir þegar af sér tjöldin, break off, take down the tents in preparing for battle, Eg. 261; kyrtillinn rifnaði af honum, his coat burst, caused by the swollen body, 602; hann hafði leyst af sér skúa sína, he untied his shoes (but binda á sik), 716; Steinarr vildi slíta hann af sér, throw him off, of one clinging to one’s body, 747; tók Gísli þá af sér vápnin, took off his arms, Fms. vii. 39. Of putting off clothes; fara af kápu, Nj. 143; far þú eigi af brynjunni, Bs. i. 541; þá ætlaði Sigurðr at fara af brynjunni, id.; þá var Skarphéðinn flettr af klæðunum, Nj. 209: now more usually fara or klæðum, fötum, exuere, to undress.

δ. connected with út; föstudaginn for út herrinn af borginni, marched out of the town, Nj. 274; ganga út af kirkjunni, to go out of the church, now út úr, Fms. vii. 107: drekki hann af þeirri jörðunni, of something impregnated with the earth, Laekn. 402.

ε. more closely corresponding to frá, being in such cases a Latinism (now frá); bréf af páfa, a pope’s bull, Fms. x. 6; rit af hánum, letter from him, 623. 52; bréf af Magnúsi konungi, a letter from king Magnus, Bs. i. 712; farið þér á brautu af mér í eilífan eld, Hom. 143; brott af drottins augliti, Stj. 43.

ζ. denoting an uninterrupted continuity, in such phrases as land aflandi, from land to land, Eg. 343, Fas. ii. 539; skip af skipl. from ship to ship, Fms. v. 10; brann hvat af öðru, one after another, of an increasing fire, destroying everything, i. 128; brandr af brandi brenn, funi kveykist af funa, one from another, Hm. 56; hverr af öðrum, one after another, in succession, also hverr at öðrum, Eb. 272, 280 (where at in both passages).

2. metaph., at ganga af e-m dauðum, to go from, leave one dead on the spot, of two combatants; en hann segiz bani hins ef hann gekk af dauðum manni, Grág. ii. 88, Hkr. 1. 327; undr þykir mér er bróðir þinn vildi eigi taka af þér starf þetta, would not take this toil from thee, Nj. 77; þegnar hans glöddust af honum, were fain of him, Fms. x. 380; at koma þeim manni af sér er settr var á fé hans, to get rid of, Ld. 52; vil ek þú vinriir af þér skuldina, work off the debt, Njarð. 366; reka af sér, to repel, Sturl. ii. 219; hann á þá sonu er aldri munu af oss ganga, who will never leave us, whom we shall never get rid of, Fas. i. 280; leysa e-n af e-u, to relieve, 64; taka e-n af lífi, to kill, Eg. 48, 416, Nj. 126; af lífdögum, Fms. vii. 204; ek mun ná lögum af því máli, get the benefit of the law in this case, Eg. 468; muntu enga sætt af mér fá, no peace at my hand, 414; rísa af dauða, to rise from death, Fms. ii. 142; guð bætti honum þó af þessi sótt, healed him of this sickness, ix. 390; vakna af sýn, draumi, svefni, to awaken from a vision, dream, sleep, 655 xxxii. I, Gísl. 24, Eb. 192, Fas. i. 41. Rather with the notion out of, in the phrase af sér etc., e. g. sýna e-t af scr, to shew, exhibit a disposition for or against, Ld. 18; gera mikit af sér, to shew great prowess, Ísl. ii. 368; éf þú gerir eigi meira af þér um aðra leika, unless you make more of thyself, Edda 32; Svipdagr hafði mikit af sér gert, fought bravely, Fas. i. 41; góðr (illr) af sér, good ( bad) of oneself, by nature; mikill af sjálfum sér, proud, bold, stout, Nj. 15; ágætastr maðr af sjálfum sér, the greatest hero, Bret.: góðr af ser, excellent, Hrafn. 7; but, on the contrary, af sér kominn, ruinous, in decay; this phrase is used of old houses or buildings, as in Bs. i. 488 = Sturl. l. c.; af sér kominn af mæði can also be said of a man fallen off from what he used to be; kominn af fotum fram, off his legs from age, Sturl. i. 223, Korm. 154 (in a verse).

II. WITHOUT MOTION:

1. denoting direction from, but at the same time continuous connection with an object from which an act or thing proceeds, from; tengja skip hvárt fram af stafni annars, to tie the ships in a line, stem to stern, Fms. i. 157, xi. 111; svá at þeir tóku út af borðum, jutted out of the boards, of rafters or poles, iv. 49; stjarna ok af sem skaft, of a comet, ix. 482; lúka upp af hrossi, to open a gate from off a horse, Grág. ii. 264; hon svarar af sínu sæti sem álpt af baru, Fás. i. 186; þar er sjá mátti utau af firði, af þjóðleið, that might be seen from the fareway on the sea when sailing in the firth, Hkr. ii. 64; þá mun hringt af (better at) Burakirkju, of bells rung at the church, Fms. xi. 160; gengr þar af Meðalfellsströnd, projects from, juts out, of a promontory, Ld. 10.

2. denoting direction alone; upp af víkinni stóð borg mikil, a burg inland from the inlet, Eg. 161; lokrekkja innar af seti, a shut bed inward from the benches in the hall, Ísl. ii. 262; kapella upp af konungs herbergjum, upwards from, Fms. x. 153; vindr stóð af landi, the wind stood off the land, Bárð. 166.

β. metaph., stauda af e-u, vide VI. 4.

γ. ellipt., hallaði af norðr, of the channel, north of a spot, Boll. 348; also, austr af, suðr af, vestr af, etc.

3. denoting absence; þingheyendr skulu eigi vera um nótt af þingi ( away from the meeting), eðr lengr, þá eru þeir af þingi ( away from (be meeting) ef þeir eru or ( out of) þingmarki, Grág. i. 25; vera um nótt af várþingi, 115; meðan hann er af landi héðan, abroad, 150.

β. metaph., gud hvíldi af öllum verkum sínum á sjaunda degi, rested from his labours, Ver. 3.

4. denoting distance; þat er komit af þjóðleið, out of the high road, remote, Eg. 369; af þjóðbraut, Grág. ii. 264, i. 15; Otradalr (a farm) var mjök af vegi, far out of the way, Háv. 53.

B. TEMP, past, from, out of, beyond:

1. of a person’s age, in the sense of having past a period of life; af ómaga aldri, of age, able to support oneself, Grág. i. 243; af aeskualdri, stricken in years, having past the prime of life, Eg. 202; lítið af barnsaldri, still a child, Ld. 74; ek em nú af léttasia skeiði, no longer in the prime of life, Háv. 40.

2. of a part or period of time, past; eigi síðar en nótt er af þingi, a night of the session past, Grág. i. 101; þá er sjau vikur eru af sumri, seven weeks past of the summer, 182; tíu vikur af sumri, Íb. 10; var mikit af nótt, much of the night was past, Háv. 41; mikið af vetri, much of the winter was past, Fas. ii. 186; þriðjungr af nótt, a third of the night past, Fms. x. 160; stund af degi, etc.; tveir mánoðr af sumri, Gþl. 103.

3. in adverbial phrases such as, af stundu, soon; af bragði, at once; af tómi, at leisure, at ease; af nýju, again; af skyndingu, speedily; af bráðungu, in a hurry, etc.

C. In various other relations:

I. denoting the passage or transition of an object, concrete or abstract, of, from.

1. where a thing is received, derived from, conferred by a person or object; þiggja lið af e-m, to derive help from, Edda 26; taka traust af e-m, to receive support, comfort from, Fms. xi. 243; taka mála af e-m, to be in one’s pay, of a soldier, Eg. 266; halda land af e-m, to hold land of any one, 282; verða viss af e-m, to get information from, 57, Nj. 130; taka við sök af manni (a law term), to undertake a case, suit, Grág. i. 142; hafa umboð af e-m, to be another’s deputy, ii. 374; vera góðs (ills) maklegr af e-m, to deserve good (bad) of, Vd. 88 (old Ed., the new reads frá), Fs. 45; afla matar af eyjum, to derive supplies from, Eb. 12.

2. where an object is taken by force:

α. prop. out of a person’s hand; þú skalt hnykkja smíðit af honum, wrest it out of his hand, Nj. 32; cp. taka, þrífa, svipta e-u (e-t) af e-m, to wrest from.

β. metaph. of a person’s deprival of anything in general; hann tók af þér konuna, carried thy wife off, Nj. 33; tók Gunnarr af þér sáðland þitt, robbed thee of seedland, 103; taka af honum tignina, to depose, degrade him, Eg. 271; vinna e-t af e-m, to carry off by force of arms, conquer, Fms. iii. 29; drepa menn af e-m, for one, slay one’s man, Eg. 417; fell þar lið mart af Eyvindi, many of Eyvind’s people fell there, 261.

γ. in such phrases as, hyggja af e-u (v. afhuga), hugsa af e-u, to forget; hyggja af harmi; sjá af e-u, to lose, miss; var svá ástúðigt með þeim, at livargi þóttist mega af öðrum sjá, neither of them could take his eyes off the other, Sturl. i. 194; svá er mörg við ver sinn vær, at varla um sér hon af hoiuun nær, Skálda 163.

3. denoting forfeiture; þá eru þeir útlagir, ok af goðorði sínu, have forfeited their priesthood, Grág. i. 24; telja hann af ráðunum fjár síns alls, to oust one, on account of idiocy or madness, 176; verða af kaupi, to be off the bargain, Edda 26; þá skalt þú af allri fjárheimtunni, forfeit all the claim, Nj. 15; ek skal stefna þér af konunni, summon thee to forfeit, a case of divorce, id.; ella er hann af rettarfari um hana, has forfeited the suit, Grág. i. 381.

β. ellipt., af ferr eindagi ef, is forfeited, Grág. i. 140.

II. denoting relation of a part to a whole, off, of, Lat. de; höggva hönd, höfuð, fót af e-um, to cut one’s hand, head, foot off, Nj. 97, 92, Bs. i. 674; höggva spjót af skapti, to sever the blade from the shaft, 264; hann lét þá ekki hafa af föðurarfi sínum, nothing of their patrimony, Eg. 25; vil ek at þú takir slíkt sem þér líkar af varningi, take what you like of the stores, Nj. 4; at þú eignist slíkt af fé okkru sem þú vili, 94.

β. ellipt., en nú höfum vér kjörit, en þat er af krossinum, a slice of, Fms. vii. 89; Þórðr gaf Skólm frænda sínum af landnámi sínu, a part of, Landn. 211; hafði hann þat af hans eigu er hann vildi, Sturl. ii. 169; þar lá forkr einn ok brotið af endanum, the point broken off, Háv. 24, Sturl. i. 169.

γ. absol. off; beit hann höndina af, þar sem nú heitir úlfliðr, bit the hand off, Edda 17; fauk af höfuðit, the head flew off, Nj. 97; jafnt er sem þér synist, af er fótrinn, the foot is off, id.; af bæði eyru, both ears off, Vm. 29.

2. with the notion of—among; mestr skörungr af konum á Norðrlöndum, the greatest heroine in the North, Fms. i. 116; hinn efniligasti maðr af ungum mönnum í Austfjörðum, the most hopeful of youths in the Eastfirths, Njarð. 364; af ( among) öllurn hirðmönnuni virði konungr mest skáld sín, Eg. 27; ef hann vildi nokkura kaupa af þessum konum, Ld. 30; ör liggr þar útiá vegginum, ok er sú af þeirra örum, one of their own arrows, Nj. 115.

β. from, among, belonging to; guð kaus hana af ollum konum sér til móður, of the Virgin Mary, Mar. A. i. 27.

γ. metaph., kunna mikit (lítið) af e-u, to know much, little of, Bragi kann mest af skáldskap, is more cunning of poetry than any one else, Edda 17.

δ. absol. out of, before, in preference to all others; Gunnarr bauð þér góð boð, en þú vildir eingi af taka, you would choose none of them, Nj. 77; ráða e-t af, to decide; þó mun faðir minn mestu af ráða, all depends upon him, Ld. 22; konungr kveðst því mundu heldr af trúa, preferred believing that of the two, Eg. 55; var honum ekki vildara af ván, he could expect nothing better, 364.

3. with the additional sense of instrumentality, with; ferma skip af e-u, to freight a ship with, Eg. 364; hlaða mörg skip af korni, load many ships with corn, Fms. xi. 8; klyfja tvá hesta af mat, Nj. 74; var vágrinn skipaðr af herskipum, the bay was covered with war ships, 124; fylla ker af glóðum, fill it with embers, Stj. 319; fylla heiminn af sínu kyni, to fill the world with his offspring, Ver. 3.

III. denoting the substance of which a thing is made, of; used indifferently with ór, though ór be more frequent; þeir gerðu af honum jörðina, af blóði hans sæinn ok vötnin, of the creation of the world from the corpse of the giant Ymir; the poem Gm. 40, 41, constantly uses ór in this sense, just as in modern Icelandic, Edda 5; svá skildu þeir, at allir hlutir væri smíðaðir af nokkru efni, 147 (pref.); húsit var gert af timbrstokkum, built of trunks of timber, Eg. 233; hjöhin vóru af gulli, of gold, golden, Fms. i. 17; af osti, of cheese, but in the verse 1. c. ór osti, Fms. vi. 253; línklæði af lérepti, linen, Sks. 287.

2. metaph. in the phrases, göra e-t af e-n ( to dispose of), verða af ( become of), hvat hefir þú gört af Gunnari, what hast thou done with Gunnar? Njarð. 376; hvat af motrinuni er orðit, what has become of it? of a lost thing, Ld. 208; hverfr Óspakr á burt, svá eigi vita menn hvat af honum er orðit, what has become of him? Band. 5.

IV. denoting parentage, descent, origin, domicile, abode:

1. parentage, of, from, used indifferently with frá; ok eru af þeim komnir Gilsbekkingar, descend from them, but a little below—frá honum eru konmir Sturlungar, Eb. 338, cp. afkvæmi; af ætt Hörðakára, Fms. i. 287; kominn af Trojumönnum, xi. 416; af Ása-ætt (Kb. wrongly at), Edda I.

β. metaph., vera af Guði (theol.), of God, = righteous, 686 B. 9; illr ávöxtr af íllri rót, Fms. ii. 48; Asia er kölluð af nafni nokkurar konu, derives her name from, Stj. 67; af honum er bragr kallaðr skáldskapr, called after his name, Edda 17.

2. of domicile; af danskri tungu, of Danish or Scandinavian origin, speaking the Danish tongue, Grág. ii. 73; hvaðan af löndum, whence, native of what country? Ísl.

β. especially denoting a man’s abode, and answering to á and í, the name of the farm (or country) being added to proper names, (as in Scotland,) to distinguish persons of the same name; Hallr af Síðu, Nj. 189; Erlingr af Straumey, 273; Ástríðr af Djúpárbakka, 39; Gunnarr af Hlíðarenda (more usual frá); þorir haklangr konungr af Ögðum, king of Agdir, Eg. 35, etc.; cp. ór and frá.

V. denoting a person with whom an act, feeling, etc. originates, for the most part with a periphrastic passive:

1. by, the Old Engl. of; as, ek em sendr hingað af Starkaði ok sonum hans, sent hither by, Nj. 94; inna e-t af hendi, to perform, 257; þó at alþýða væri skírð af kennimönnum, baptized of, Fms. ii. 158; meira virðr af mönnum, higher esteemed, Ld. 158; ástsæll af landsmönnum, beloved, íb. 16; vinsæll af mönnum, Nj. 102; í allgóðu yfirlæti af þeim feðgum, hospitably treated by them, Eg. 170; var þá nokkut drukkið af alþjóð, there was somewhat hard drinking of the people, Sturl. iii. 229; mun þat ekki upp tekið af þeim sükudólgum mínum, they will not clutch at that, Nj. 257; ef svá væri í hendr þér búit af mér, if í had so made everything ready to thy hands, Ld. 130; þá varð fárætt um af föður hans, his father said little about it, Fms. ii. 154.

2. it is now also sometimes used as a periphrase of a nom., e. g. ritað, þýtt af e-m, written, translated, edited by, but such phrases scarcely occur in old writers.

VI. denoting cause, ground, reason:

1. originating from, on account of, by reason of; af frændsemis sökum, for kinship’s sake, Grág. ii. 72; ómáli af áverkum, speechless from wounds, 27; af manna völdum, by violence, not by natural accident, of a crime, Nj. 76; af fortölum Halls, through his pleading, 255; af ástsæld hans ok af tölum þeirra Sæmundar, by his popularity and the eloquence of S., Íb. 16; af ráðum Haralds konungs, by his contriving, Landn. 157; úbygðr af frosti ok kulda, because of frost and cold, Hkr. i. 5.

β. adverbially, af því, therefore, Nj. 78; af hví, why? 686 B. 9; þá verðr bóndi heiðinn af barni sínu, viz. if he does not cause his child to be christened, K. Þ. K. 20.

2. denoting instrumentality, by means of; af sinu fé, by one’s own means, Grág. i. 293; framfæra e-n af verkum sinum, by means of one’s own labour, K. Þ. K. 142; draga saman auð af sökum, ok vælum ok kaupum, make money by, 623. I; af sínum kostnaði, at hi s own expense, Hkr. i. 217.

β. absol., hún fellir á mik dropa svá heita at ek brenn af öll, Ld. 328; hann fékk af hina mestu sæmd, derived great honotur from it, Nj. 88; elli sótti á hendr honum svá at hann lagðist í rekkju af, he grew bedridden from age, Ld. 54; komast undan af hlaupi, escape by running, Fms. viii. 58; spinna garn af rokki, spin off a wheel (now, spinna á rokk), from a notion of instrumentality, or because of the thread being spun out (?), Eb. 92.

3. denoting proceeding, originating from; lýsti af höndum hennar, her hands spread beams of light, Edda 22; allir heimar lýstust ( were illuminated) af henni, id.; en er lýsti af degi, when the day broke forth, Fms. ii. 16; lítt var lýst af degi, the day was just beginning to break, Ld. 46; þá tók at myrkja af nótt, the ‘mirk-time’ of night began to set in, Eg. 230; tók þá brátt at myrkva af nótt, the night grew dark, Hkr. ii. 230.

4. metaph., standa, leiða, hljótast af, to be caused by, result from; opt hlýtst íllt af kvenna hjali, great mischief is wrought by women’s gossip (a proverb), Gísl. 15, 98; at af þeim mundi mikit mein ok úhapp standa, be caused by, Edda 18; kenna kulda af ráðum e-s, to feel sore from, Eb. 42; þó mun her hljótast af margs manns bani, Nj, 90.

5. in adverbial phrases, denoting state of mind; af mikilli æði, in fury, Nj. 116; af móð, in great emotion, Fms. xi. 221; af áhyggju, with concern, i. 186; af létta, frankly, iii. 91; af viti, collectedly, Grág. ii. 27; af heilu, sincerely, Eg. 46; áf fári, in rage; af æðru, timidly, Nj. (in a verse); af setning, composedly, in tune, Fms. iii. 187; af mikilli frægð, gallantly, Fas. i. 261; af öllu afli, with all might, Grág. ii. 41; af riki, violently, Fbr. (in a verse); af trúnaði, confidently, Grág. i. 400.

VII. denoting regard to, of, concerning, in respect of, as regards:

1. with verbs, denoting to tell of, be informed, inquire about, Lat. de; Dioscorides segir af grasi því, speaks of, 655 xxx. 5; er menn spurðu af landinu, inquired about it, Landn. 30; halda njósn af e-u, Nj. 104; er þat skjótast þar af at segja, Eg. 546, Band. 8.

β. absol., hann mun spyrja, hvárt þér sé nokkut af kunnigt hversu for með okkr, whether you know anything about, how, Nj. 33; halda skóla af, to hold a school in a science, 656 A. i. 19 (sounds like a Latinism); en ek gerða þik sera mestan mann af öllu, in respect of all, that you should get all the honour of it, Nj. 78.

2. with adjectives such as mildr, illr, góðrafe-u, denoting disposition or character in respect to; alira manna mildastr af fo, very liberal, often-banded, Fms. vii. 197; mildr af gulli, i. 33; góðr af griðum, merciful, Al. 33; íllr af mat en mildr af gulli, Fms. i. 53; fastr af drykk, close, stingy in regard to, Sturl. ii. 125; gat þess Hildigunnr at þú mundir góðr af hestinum, that you would be good about the horse, Nj. 90, cp. auðigr at, v. at, which corresponds to the above phrases; cp. also the phrase af sér above, p. 4, col. I, ll. 50 sqq.

VIII. periphrasis of a genitive (rare); provincialis af öllum Predikaraklaustrum, Fms. x. 76; vera af hinum mesta fjandskap, to breathe deep hatred to, be on bad terms with, ix. 220; af hendi, af hálfu e-s, on one’s behalf, v. those words.

IX. in adverbial phrases; as, af launungu, secretly; af hljóði, silently; v. those words.

β. also used absolutely with a verb, almost adverbially, nearly in the signification off, away; hann bað þá róa af fjörðinn, pass the firth swiftly by rowing, row the firth off, Fms. ix. 502; var pá af farit þat seni skerjóttast var, was past, sailed past, Ld. 142; ok er þeir höfðu af fjórðung, past one fourth of the way, Dropl. 10: skína af, to clear up, of the skv, Eb. 152; hence in common language, skína af sér, when the sun breaks forth: sofa af nóttina, to sleep it away, Fms. ii. 98; leið af nóttin, the night past away, Nj. 53; dvelja af stundir, to kill the time, Band. 8; drepa af, to kill; láta af, to slaughter, kill off;

γ. in exclamations; af tjöldin, off with the awnings, Bs. i. 420, Fins, ix. 49.

δ. in the phrases, þar af, thence; hér af, hence, Fms. ii. 102; af fram, straight on, Nj. 144; now, á fram, on, advance.

X. it often refers to a whole sentence or to an adverb, not only like other prepp. to hér, hvar, þar, but also redundantly to hvaðan, héðan, þaðan, whence, hence, thence.

2. the preposition may sometimes be repeated, once elliptically or adverbially, and once properly, e. g. en er af var borit at borðinu, the cloth was taken off from the table, Nj. 176; Guð þerrir af (off, away) hvert tár af ( from) augum heilagra manna, God wipes off every tear from the eyes of his saints, 655 xx. vii. 17; skal þó fyrst bætr af lúka af fé vegaiula, pay off, from, Gþl. 160, the last af may be omitted—var þá af borið borðinu—and the prep. thus be separated from its case, or it may refer to some of the indecl. relatives er or sem, the prep. hvar, hér, þar being placed behind them without a case, and referring to the preceding relative, e. g. oss er þar mikit af sagt auð þeim, we have been told much about these riches, Band. 24; er þat skjótast þar af at segja, in short, shortly. Eg. 546; þaðan af veit ek, thence í infer, know, Fms. i. 97.

XI. it is moreover connected with a great many verbs besides those mentioned above, e. g. bera af, to excel, whence afbragð, afbrigði; draga af, to detract, deduct, hence afdráttr; veita ekki af, to be hard with; ganga at, to be left, hence afgangr; standast af um e-t, to stand, how matters stand; sem af tekr, at a furious rate; vita af, to be conscious, know about (vide VII).

D. As a prefix to compounds distinction is to be made between:

I. af privativum, denoting diminution, want, deduction, loss, separation, negation of, etc., answering indifferently to Lat. ab-, de-, ex-, dis-, and rarely to re- and se-, v. the following COMPDS, such as segja, dicere, but afsegja, negare; rækja, colere, but afrækja, negligere; aflaga, contra legem; skapligr, normalis, afskapligr, deformis; afvik, recessus; afhús, afhellir, afdalr, etc.

II. af intensivum, etymologically different, and akin to of, afr-, e. g. afdrykkja = ofdrykkja, inebrietas; afbrýði, jealously; afbendi, tenesmus; afglapi, vir fatuus, etc. etc. Both the privative and the intensive af may be contracted into á, esp. before a labial f, m, v, e. g. á fram = af fram; ábrýði = afbrýði; ávöxtr = afvöxtr; áburðr = afburðr; ávíta = afvíta (?). In some cases dubious. With extenuated and changed vowel; auvirðiligr or övirðiligr, depreciated, = afv- etc., v. those words.

* * *

(kann, kunna, kunnat), v.

1) to know, understand (þú kannt margt þat er eigi kunnu aðrir menn);

2) to know (by memory);

ljóð ek þau kann, er kannat þjóðans kona, I know songs, such as no king’s daughter knows;

3) to know a person;

unni honum hverr maðr, er hann (acc.) kunni, every man that knew him loved him;

4) spec. phrases;

kunna hóf at um e-t, kunna hóf sitt, to know the proper mean, to behave with moderation;

uxarnir kunnu þó heim, the oxen found their way home;

kunna enga mannraun to have no experience of men;

kunna e-m þökk, aufusu, to be thankful, obliged to one;

5) kunna sik, to know oneself (sá er svinnr, er sik kann); to behave well (G. kveðst mundu meiða hann, ef hann kynni sik eigi);

6) kunna sér e-t, to understand, have clear knowledge of (something as concerning oneself or touching one’s own interest);

kunna sér margt, to be skilled in many things;

kunna fyrir sér = kunna sér; also ellipt. know how to conduct oneself;

7) with dat. to know;

ek kan skapi Gunnhildar, I know Gunhild’s temper;

8) kunna e-n e-s or um e-t, to blame a person for a thing (eigi hugða ek, at hann mætti mik þessa kunna);

eigi er hann um þat at kunna, he is not to be blamed for it;

9) to be pleased or not with a thing;

Eyjúlfr lézt því nafni mundu vel kunna, E. said he should be well pleased with that name;

10) to be able, with infin.;

þú skalt eigi kunna frá tíðindum at segja, thou shalt not escape to tell the tale;

11) to chance, happen;

hvar sem þik kann at at bera, wheresoever thou may happen to arrive.

* * *

pres. (in pret. form) kann, kannt (kanntú), kann; pl. kunnum, kunnut, kunnu (mod. kunnum, kunnit, kunna); pret. kunni; subj. kynni; imperat. kunn; part. neut. kunnat; the pres. infin. kunnu for kunna is obsolete, whereas a pret. infin. kunnu, potuisse, occurs, Ísldr. 9: with neg. suff. kann-at, Hm. 147; kann-k-a ek, I know not, Skálda (Thorodd) 167, Hallfred; see Gramm. p. xxiii: [Ulf. kunnan = γιγνώσκειν, εἰδέναι; A. S. and Hel. cunnan; O. H. G. kunnan; in these old languages, the two senses of knowing how to do and being able to do are expressed by the same form, and this remains in Dan. kunde, Swed. kunna: in others, a distinction is made: Old Engl. and Scot. ken, know and can; Germ. kennen and können.]

A. To know, understand, of art, skill, knowledge, with acc.; hann þóttisk rísta henni manrúnar, en hann kunni þat eigi, Eg. 587; hann kunni margar tungur, Fms. xi. 326; þú kannt mart þat er eigi kunnu aðrir menn, v. 236; k. seið, Vsp. 25; Hann ræddi, ef hann kynni nafn Guðs it hæsta—Kann ek nökkurt nafn Guðs,—Þykkja mér slíkt eigi prestar er eigi kunna it hæsta nafn Guds—Kanntú nafnit?—Ek veit þann mann er kunna mun, … Nefn þú þá ef þú kannt! … Guð veit at ek vilda gjarna kunna, Bs. i. 421; engi skal sá vera hér með oss er eigi kunni nökkurs-konar list eðr kunnandi, Edda 31; ekki kann ek í skáldskap, Fms. vii. 60; kannt þú nakkvat í lögum?—Kunna þótta ek norðr þar, Nj. 33; at þetta væri at vísu lög þótt fáir kynni, 237; ek kann lítt til laga, 31: of sports, kunna á skíðum, Fms. i. 9; k. við skíð ok boga, Ó. H. 71; k. við buklara, Sturl. ii. 44; kunna á bók, to know by book, know how to read, Mar.

2. to know by memory; kunna menn enn kvæði þeirra, Hkr. (pref.); hví kveðr þú flokka eina, kanntú ok engar drápur?—Eigi kann ek drápurnar færi en flokkana, Fms. vi. 391; ljóð ek þau kann, er kannat þjóðans son, Hm. 147 sqq.; þat kann ek it áttjánda, er ek æva kennig, 164; en Konr ungr kunni rúnar, Rm. 40, 42; kunna betr, id., Vkv. 26; kunna utan-bókar, to know without book, know by heart; hón kunni þær allar (Spurningar) vel, nema Sjötta kapitulann, … Sigríðr kunni allar Úlfars-rímur, Piltr og Stúlka 23.

3. to know a person, a face; synir Heli vóru úsiðugir ok kunnu eigi Guð Dróttinn, Stj. 429; ek kann þann mann, 460; ok unni honum hverr maðr er hann (acc.) kunni, every man that knew him loved him, Hkr. i. 121; kann kvaðsk eigi k. þá ok eigi hirða hverir vóru, Barl. 36; þik kann ek fullgerva, I know thee well enough, Ls. 30; góða menn þá er ek görva kunna, Hbl. 7; kunna ek báða Brodd ok Hörvi, Hdl. 24; hverr er kunni (mik), Helr. 7; hvars menn eðli okkart k., 3: to know, of the character, hann kvað þá k. sik úgörla, er þeir veittu honum átölur, því at ek hefi dregit yðr undan dauða, segir hann, Ld. 282; ek kann hvárn-tveggja ykkarn konungs, Fms. vi. 100.

4. spec. phrases; kunna góða stilling á e-u, hversu góða stilling hann kunni á herstjórninni, how skilful he was in military things, Fms. i. 98; k. hóf at um e-t, to know one’s measure in respect of a thing, to behave with moderation, Finnb. 356; Þorvaldr kvað hana ekki hóf at kunna, Ld. 134; allt kann sá er hófit kann, Gísl. 27; ef Griss kynni hóf sitt, Sd. 139; Klaufi, Klaufi, kunn þú hóf þitt? id.; kunna sér margt, to be skilled in many things; hón var væn kona, ok kunni sér allt vel, Dropl. 7, 35; hann kunni enga leið, he knew no road, Eg. 149; þeir munu eigi k. leiðina, Fs. 105: absol., uxarnir kunnu þó heim, found their way home, Dropl. 8; k. skyn e-s, to know all about …; hann kunni allra skyn í borginni, Fms. vi. 410; Ása ok Álfa ek kann allra skil, Hm. 160; k. önga mannraun, to have no experience of men, Fms. vi. 53; ek kann skap þitt at því, at …, Sturl. i. 30.

II. metaph. usages; kunna e-m þökk, to be thankful, obliged to one, Fms. xi. 29, 32; at hann kynni þess mikla þökk ok aufusu, Eg. 521; veizla er yðr búin, kann ek yðr mikla þökk at þér þiggit, Fms. vi. 277; k. e-m úþökk fyrir e-t, v. 14; k. sér þörf til e-s, to feel the want of a thing; ef bóndi kann þess þörf, if he knows the need of it, Grág. i. 152; at hann leggi fram vöruna svá sem þú kannt þér þörf til, Ld. 70.

2. kunna sik, to know oneself; sá er svinnr er sik kann, he is a wise man who knows himself, a saying, Hrafn. 10: to behave, Grímr kveðsk mundu meiða hann ef hann kynni sik eigi, Eg. 189; ok vita ef þeir kunni sik þá görr meir, Stj. 264; k. sik ílla, to be naughty, Bjarn.

3. kunna sér, kunna munda ek mér þat ( I should know how to do that) ef ek hefða víg vegit, Gísl. 143; gá þess, ok kunn þér (take heed, learn!) at varask annars vígkæni, Sks. 383; er Þorólfr svá viti borinn, at hann mundi k. sér ( have sense enough) at vera eigi fyrir liði yðru, Eg. 134; kunni hann sér þann hagnað at girnask ekki Svía-konungs veldi, Ó. H. 57; en kunnit yðr engi forráð eðr fyrirhyggju þegar er ér komit í nokkurn vanda, 67.

III. denoting feeling, to feel angry or pleased; kunna e-n e-s, to be angry with a person for a thing; þá bað Þórir konung, at hann skyldi eigi fyrirkunna hann þess at hann hafði Egil með sér um vetrinn, Eg. ch. 48; eigi vil ek fyrirkunna þik þessa orða, þvíat þú veizt eigi hvat varask skal, Ó. H. 57; eigi hugða ek at hann mætti mik þessa k., þvíat eigi drap ek son hans, Hrafn. 16; kveðr þeir eigi sik einskis at k., Ísl. ii. 314; kunnit mik eigi þess er ek mun mæla, Fbr. 116; spurði hvers hón kynni arfa-sátuna, Nj. 194, v. l.

2. with prep.; kunna e-n um e-t, id.; eigi er hann um þat at kunna, Fs. 38; eigi munu þér kunna mik um þetta, Fms. i. 175; ekki áttú hann um þat at kunna, vi. 223; ef hertogi vill þik nokkut um þetta kunna, xi. 323; hón kunni hana mjök um áleitni þá, er …, Bs. i. 340.

IV. with dat. to know; þeir er menn kunnu eigi hér máli eða tungu við, Grág. i. 224; ef lögsögumaðr kann þar eigi mönnum fyrir í þá sveit, i. 10 B; kunni hann náliga manns máli, Fas. ii. 443; hann kann eigi lítilmensku várri, Bjarn. 54; kann þjóð kerski minni, Ó. H. (in a verse); ek kann skapi Gunnhildar, I know Gunhilda’s temper, Nj. 5; kann ek glensyrðum yðrum Gautanna, Fas. iii. 80; ek kann ráðum Gunnhildar en kappi Egils, Eg. 257; ek kann skapi Hrafnkels, at hann mun ekki göra oss, ef hann náir þér eigi, Hrafn. 27: eigi kanntú góðgirnd (dat.) föður várs, ef hann hefir honum eigi undan skotið, Fs. 38.

2. to be pleased with a thing or not; munda ek kunna því, at vér hefðim manna-lát mikit, ef …, Eg. 585; Eyjúlfr lézk því nafni mundu vel kunna, E. said be should be well pleased with that name, Glúm. 328; verðr hváru-tveggju at kunna, one must take one or other of the two, Ó. H. 52; vit munum því ílla k. ef þú veitir okkr eigi þat er vit beiðum, Eb. 114; hann kunni því stórílla ok hljóp í brott, Hkr. i. 36; munu synir Njáls ílla k. víginu, Nj. 64; Njáll kunni ílla láti Gunnars, 117; Ingi konungr kunni þessu svá ílla at hann grét sem barn, Fms. vii. 273; andaðisk hann, Guðríðr kona hans kunni því lítt, Fb. i. 543; til þess at hón kunni því betr andláti mínu, id.; ílla munu þeir k. höggum er heiman hafa hlaupit frá kirnu-askinum, Fms. viii. 350.

3. with prep.; kann ek ekki við því at yðr þykki sumt ofjarl en sumt ekki at manni, I do not care for what you call …, Fms. vi. 53; kannka ek mart við veifanar-orði manna, I take no notice of idle rumours, Hallfred; hence the mod. phrase, kunna við e-ð, to be pleased with; eg kann ekki við það, I do not like it; kunna vel, ílla við sik, to feel happy, unhappy in a place or condition; eg kann vel við mig þar, I like the place.

B. To be able, Lat. posse, (in Engl., can, pret. could, has ceased to be used except in the finite moods), with infin.; the senses often run one into the other, but the use of the infinitive shews that the sense can is at least partly implied; þá mælti konungr, ertu skáldit?—Hann sagði, kann ek yrkja, I know I can make verses, Hkr. i. 288; hann kunni görr veðr at sjá en aðrir inenn, Eb. 150; þá hluti er þeir kunna honum til at segja, 112; freista hvat hann kynni segja honum, Hkr. i. 228: hón sagði hann eigi k. at þiggja sóma sinn, Fs. 131; hugsit um hvar þann mann kann fá, where that man can be had, Stj. 460; svá hygginn at hann kunni fyrir sökum ráða, Grág. ii. 75; hvárt kanntú mér höll smíða? 656 B. 8; þeir er mildlega kunnu stýra Guðs hjörð, Hom. 37; kanntú nökkut yrkja? Fms. vi. 361; kunna eigi at mæla, he could not speak, Ld. 30; mikil tíðendi kannþú (= kannt þú) at segja af himnum, Edda 12; þú skalt eigi kunna frá tíðindum at segja, thou shalt not be able to tell the tidings, shall not escape with life, Nj. 8; um þá hluti er ek kann görr at sjá en þér, Ld. 186; ekki kann biskup görr at sjá mann á velli en ek, Fms. ii. 173.

II. to chance, happen; ef Björn faðir þeirra kann fyrr andask, if B. should happen to die first, Dipl. v. 3; hvar sem þik kann at bera, wheresoever thou may happen to arrive, Fms. iv. 176; ef nokkut kann þat til at bera á þinni æfi, Gísl. 25; ef hann kann lengr at dveljask í brottu, D. N. v. 43; ok hón kann af þessum heimi brott at fara, iii. 137.

C. Recipr. to know one another; þeir kunnusk, Mork. 106.

2. part. kunnandi, cunning, knowing, learned, with gen.; veit ek at þú ert margs kunnandi, 655 xix. 3; hón var margs kunnandi, Fs. 73; Gyða var marg-kunnandi á fyrnsku ok fróðleik, 131.

prep. with dat. and acc.

I. with dat.

1) with, along with, together with (Unnr dóttir hans fór með honum; hón hafði á skipi m. sér sex tigi karla);

2) denoting help, assistance; leggja til m. e-m, to help one by word or deed; to give one advice; fá menn m. sér, to get followers;

3) by means of, with (verja sik með sverðum, skjöldum);

4) by, through, with, using (með harðfengi ok kappi); m. hlaupi, by running; m. einum bug, with one mind; m. sama hætti, in the same way;

5) including, inclusive of (hundrað manna m. nábúum); ok þat m., at, and besides (therewith) that; þann dag ok nóttina m., and the night too;

6) among, between (var fact um m. þeim brœðrum); þreyta e-t m. sér, to fight it out among themselves; koma m. e-m, to come among (maðr, er m. mörgum kemr);

7) denoting inward quality, in (hann hafði alla þá hluti m. sér, er konung prýða);

8) along (landit er viðast bygt með sjónum); esp. of direction, with an adv. denoting the direction (upp með, ofan með, fram með, inn með, út með, etc.); m. stöfnum, from stem to stern, all along the ship; biðja matar með bœjum, from house to house;

9) adverbial usages; m. öllu, altogether, quite; m. öllu skjótt, all of a sudden; m. því at, in case that (m. því at ek falla); as, because (m. því at menn vóru hraustir, þá komast þeir yfir ána);

10) with verbs; ganga m. barni, to go with child, mæla m., to recommend;

II. with acc.

1) with, with the notion of bearing, bringing, carrying (hann fór til Íslands m. konu sína ok börn); fara m. vápn, to carry a weapon; fig., fara með sök, mál, to conduct, manage a case; m. engi lögskil, in no lawful manner;

2) with, among; úsnotr m., es m. aldir kemr, a fool when he comes among men;

3) with an ordinal number; m. tólfta mann, with twelve men, including himself; with eleven others.

* * *

prep., also meðr, a form common in Stj. and in legendary writers, but not in the classical writers or in mod. speech or writing; [Ulf. meþ = σύν and μετά; A. S. and Chaucer, mid; it remains in Engl. only in ‘mid-wife,’ qs. ‘with-wife,’ cp. Icel. náveru-kona, nær-kona, yfirsetu-kona; Germ. mit; Dan. med; Gr. μετά]:—with, along with, a prep. with dat. and acc.; with dat. it has the notion of coming or going in company, with acc. of bringing or fetching; thus, hann kom með honum, he came along with, in company with him; but hann kom með hann, he brought him wilh him.

WITH DAT.

With, along with, together with; Þórólfr var með konungi, Eg. 29; hann var þar með Otkatli, Nj. 73; hann kvaddi hann til ferðar með sér, id.; hann stóð upp ok Kolskeggr með honum, 58; með honum var sá maðr Íslenzkr er …, 157; hann fór útan með honum, Eg. 196: Unnr dóttir hans fór með honum, Ld. 4; fara á fjall með húskörlum, Korm. 10; vera með goða, i. e. to be in his jurisdiction, Grág. i. 108; hón hafði á skipi með sér sextigi karla, i. e. with her, under her command, Landn. 109; brott með sér, Nj. 114, and in endless instances.

II. denoting assistance, help, with; til umráða með sér, Grág. i. 5; leggja til með e-m, to help one by word or deed, Nj. 7: to give one advice, Fms. xi. 81; sjá á með e-m, to look after, help, Nj. 113; vita e-t með e-m, to be privy to, an accomplice in a thing, 136; bætti hann þat með mér, he mended it for me, Fms. vii. 158; fá menn með sér, i. e. to get followers, opp. to mót, Nj. 180.

III. denoting instrumentality, by, with; með öxi, Fms. vi. 6; verja sik með sverðum, með skjöldum, Nj. 272; með atgeirinum, 120; skip skarat með skjöldum, Ld. 78; falda sér með motri, 202, and passim; or ellipt., the prep. being understood, an instrumental dative, höggva sverði, leggja spjóti, taka höndum, stíga fótum, and in endless similar instances.

IV. by, through, partly denoting means, partly accompaniment, by, through, with, using; með harðfengi ok kappi, Nj. 98; með mikilli snild, með fögrum orðum, Ld. 84; með hans ráði, 58; með ráði konungs, Eg. 35; með lögum, með úlögum, Nj. 106, 234; með ráni, by violence, 5; með vegsemd, blíðu, Fms. x. 235; með íllyrðum, Nj. 128; með vitsmunum mínum, 262; með hlaupi, by running, Eg. 12; með ( through) atgöngu Gunnlaugs, Ísl. ii. 210; með váttum, Nj. 101; með einum hug, with one mind, Edda 37; með gráti, Fms. x. 261; með gleði, 220; með reiði. Nj. 108: með hættu, Ld. 46; með sannyndum. forsooth, truly, Ó. H. 175; með sönnu, forsooth, Fms. vii. 158, Ld. 76; með sama hætti, in the same way, Nj. 272; með þessum hætti, Fms. x. 220; með nokkuru móti, Ld. 164: also freq. ellipt., mæla fögrum orðum, þegja þunnu hljóði, Hm., passim.

V. including, inclusively; hundrað manna með nábúum Njáls, Nj. 208; ok eru þá tólf menn, ór fjórðungi hverjum með þeim, including themselves, Grág. i. 72: sjau vetr ok tuttugu með þeim enum fyrsta, including the first, Fms. x. 410; fimmtán menn með þeim fimm, er …, Nj. 266; þar var vinátta mikil með frændsemi, friendship as well as kin, Ísl. ii. 209; nótt með degi, both night and day, N. G. L. i, passim:—ok þat með ( therewith), at …, Nj. 5; þá, veit ek mesta orrostu-menn, ok þat með, at þeir hafa vápn svá góð, at …, 44; þann dag, ok nóttina með, and the night too, Barl. 207; sagði hann þetta meðr, he said this too, added this, Stj. 130.

VI. with, among, between, amidst; með þeim bræðrum, Fms. vii. 240; samðisk með þeim feðgum, Ísl. ii. 210; dró seint saman með þeim, Fb. ii. 259; þar varð íllla með þeim, Nj. 39; var fátt um með þeim bræðrum nokkura hríð, 2; þar skilr með þeim, there they parted, Grett. 75 new Ed.; þat var siðr með kaupmönnum, Eg. 265; með mönnum, among men, Ls. 46; eigi er þó kosta-munr með ykkr Njáli, Nj. 52; með þeim Ingjaldi, Ld. 44; skipta, deila með e-m, to share among, Eg. 311; deila víg með verum, Ls. 22, Hbl. 25; þeir skiptu ríki með sér, Fms. i. 108; þreyta e-t með sér, to fight it out among themselves, Nj. 31; ef engi væri túlkr með kaupmönnum, Ld. 76; var deila mikil með sonum hans, Eg. 367; var með þeim en kærsta vinátta, 2:—fara ( to travel) með úkunnum þjóðum, Edda 21; sízt ek með fólkum fór, Gm. 48; koma með e-m, to come among, Vþm. 30, 39; er með horskum kemr, Hm. 19, 63; maðr er með mörgum kemr, 62; er með snotrum sitr, 5, 23; þótt hann með grömum glami, 30.

VII. denoting inward quality, with, in; svá hefir hann nátturu mikla með sér, Nj. 44; öllum sem lifs-andi er meðr, Stj.; flesta hluti hefir hann þá með sér, er prýða máttu góðan höfðingja, Fms. x. 535; hann hafði alla þá, hluti með sér er konung prýðir, xi. 217; svá er mál með vexti, so shapen, Lv. 43; limaðr vel með höadum ok fótum, Ld. 20.

2. skip með gyltum höfðum, Fms. x. 2; dreginn á leo með gulli, Ld. 78; hross með söðlum, a horse with the saddle on, Nj. 253; skip með reiða, Eg. 35; klæði með mörgum litum, 517; með sínum lit hverr, Fas. i. 316; vera úti með sólsetrum, i. e. to be out (of a shepherd) with sunset, Lv. 43.

VIII. along, following, of direction, with an adverb, denoting the direction; upp með, ofan með, fram með, norðr með, út með, inn með; ofan með á, Lv. 43; upp með ánni, Nj. 253; upp með Rangá, 74; suðr með landi, Fms. i. 38, ii. 3: með endilöngu landi, ix. 33; hann gengr með reykinum, Nj. 58; með sjónum, Bs. ii. 5; með hafinu, along the sea, on the horizon, Fms. xi. 136; áin var leyst með löndum, Boll. 358; með eggju, Hkv. Hjörv. 9.

2. með stöfnum, from stem to stern, all along the ship, Bs. i. 16 (see kveyfa); var þá hroðit með stöfnum skipit, Grett. 81; með endum, from one end to another, Fagrsk. (in a verse): fara með húsum, to go from house to house, begging, Grág. i. 192; biðja matar með bæjum, Fas. ii. 271.

IX. adverbial usages; með öllu, altogether, quite, Ld. 4; með öllu skjótt, all of a sudden, Fms. x. 136; með því at, in case that, Ld. 44; með því at ek falla, in case I fall, Fms. vii. 274; en með því at yðr líki þetta, x. 261: as, because, in consequence of, en með því at menn vóru hraustir, þá komask þeir yfir ána, Ld. 46, passim: hér-með, herewith, farther; þar-með, therewith, id., Skíða R. 11.

X. with verbs; ganga með barni, to go with child; ganga með e-u, to confess; taka með, to accept; mæla með, to speak for, recommend; fara með, to treat, go with; gefa með, to give a fee of alimentation; leggjask með, to lie with; eiga barn með konu, to have a child in wedlock, and so on; see the verbs.

WITH ACC.

With, with the notion of bearing, bringing, carrying, treating, conducting; fara með vápn, to fare, go, carrying a weapon, Fms. vii. 240; hann fór suðr aptr með miklar vingjafir, id.; þeir fóru aptr með skip þat, er, Eg. 29; með lið sitt, 11; kom með horn fullt, 213; gékk at borðinu með handlaugar, Nj. 52; ganga út með dómendr sína, Grág. i. 37; fara brott með föt sín, 300; með þessa menn, Fas. i. 333; þeir hljópu á brott með konur þeirra, lausafé ok bátinn, Landn. 35; hann fór til Íslands með konu sína ok börn, 205; ef hann leitaði vestan um haf með her sinn, Fms. i. 26; fara með her á hendr e-m, 120; mjöðdrekku er hann fór með, Eg. 240; at þeir skyldu fara með sveit sína, 74; skip þat er hann fór með, id.; ef ek mætta með þik komask, Sturl. ii. 108; farina með erfðina, Nj. 7.

2. metaph., fara með sök, mál, etc., to conduct, manage a case, Nj. 86; fara af hljóði með þessa ráða-görð, 103; þeir fóru með þann hug, to carry that mind, intention, 99; með vátta, with witnesses; með eið, on oath, Grág. i. 20, 243 (but með váttum, Nj. 101): með hver skil, by what way of proceeding, id.: með engi lögskil, in no lawful manner, 296; þat varð með atburð, by accident, Fms. ii. 172: in regard to, ú-afskiptinn með mála-ferli, Lv. 73, (rare.)

II. with, among; kom með fróð regin, Vþm. 26; ú-snotr maðr er með aldir kömr, Hm. 21; sízt Hákon fór með heiðin goð, went among, took up his abode amongst the heathen gods, Hkm. 26.

III. with an ordinal number; með tólfta mann, with twelve men, including oneself, Eg. 180; með tíunda mann, Ld. 140; með fimmta mann, Ísl. ii. 266.

IV. with verbs; tala með e-n, to speak with, Stj. 151, (Dan. tale med en); göra með e-n, to do, 143; lifa meðr brauð, to live on bread, 146; fæðask meðr mold, to live on earth, 37; eiga með e-t, to possess.

V. denoting materials, of; altaris-klæði með pell, Vm. 153; Máríu-skript með tönn, 22; kross með silfr, D. N.; kaðall görr með hár, kirkja með stein, of stone, id.; pílárr meðr kopar, Stj. 101.

2. til alls hagleiks með málm, Fms. xi. 427; hón samdi sik með örvar ok boga, Fas. i. 531; þeir grófu hana með fagran flúr, Skíða R. 200.

* * *

(geng; gekk, gengum; genginn), v.

1) to walk (reið jarl, en Karkr gekk);

2) to go;

ganga heim, to go home;

ganga braut, to go away;

ganga til hvílu, to go to bed;

ganga á skip, to go on board;

ganga af skipi, to go ashore;

with infin., ganga sofa or at sofa, to go to sleep;

ganga at eiga konu, to marry a woman;

3) to go about grazing, to graze (kálfrinn gekk í túni um sumarit);

4) of a ship, to run, sail (gekk skipit brátt út á haf);

5) to stretch out, extend, project (nes mikit gekk í sæ út);

6) of report, tales, to be current (litlar sögur megu ganga af hesti mínum);

7) to prevail;

gekk þaðan af í Englandi Valska, thereafter the French tongue prevailed in E.;

8) of money, to be current (peningar þeir, sem nú ganga);

of laws, to be valid (þau lög, er gengu á Uppsalaþingi);

of sickness, plague, famine, to rage (þá gekk landfarsótt, drepsótt, hallæri);

9) to go on, last (gnustu þá saman vápnin, ok gekk þat um hríð);

impers., gekk því lengi, so it went on for a long while;

10) láta ganga e-t, to let go on;

láta höggin ganga, to rain blows;

Birkibeinar létu ganga lúðrana, blew the trumpets vigorously;

11) to succeed;

ef þat gengr eigi, if that will not do;

impers., svá þykt, at þeim gekk þar eigi at fara, so close, that they could not go on there;

þeim gekk ekki fyrir nesit, they could not clear the ness;

12) to turn out, go in a specified way;

ganga andæris, to go all wrong;

mart gengr verr en varir, many a thing goes worse than is looked for;

gekk þeim lítt atsókinn, they made little progress with the attack;

impers., e-m gengr vel (illa), one fares (goes on, gets on) well (badly);

13) with acc., ganga e-n á bak, to force one to go backwards (harm gengr bjöninn á bak);

14) with dat., to discharge (gekk bann þá blóði);

15) with preps. and adverbs:

ganga af e-u, to depart from, leave (þá gekk af honum móðrinn);

ganga af vitinu, to go out of one’s wits;

ganga af trú sinni, to apostatize;

to pass (síðan gengu af páskarnir);

to go off (gekk þegar af höfuðit);

to be left as surplus (þat er af skuldinni gekk);

nú gengr honum hey af, now he has some hay left;

ganga af sér, to go to extremities, to go beyond oneself (mjök ganga þeir fóstbrœðr nú af sé);

ganga aptr, to revert (return) to the former proprietor (síðan gengu þau lönd aptr undir Árna);

to be void, annulled (þá skal kaup aptr ganga);

of a ghost, to walk again; of a door, to close, shut (gekk eigi aptr hurðin);

ganga at e-m, to attack one;

ganga at e-u, to agree to, accept a choice or offer (Flosi gekk fljótt at þessu öllu); to fit (skaltu fá mér lukla þá, sem ganga at kistum yðrum);

ganga á e-t, to encroach upon (ganga á ríki e-s); to break (ganga á orð sín, eiða, grið, sættir, trygðir); to pierce, penetrate;

hann var í panzara, er ekki gekk á, that was proof against any weapons;

ganga á vald e-s or e-m, ganga á hönd (hendr) e-m, to submit to, give oneself up to, surrender to one;

ganga á bak e-u, to contravene;

ganga eptir e-u, to go for, go to fetch (göngum heim eptir verðinu); to pursue, claim;

ganga eptir, to prove true, be fulfilled (þetta gekk allt eptir, sem M. sagði fyrir);

ganga frá e-u, to part with, lose (sumir munu ganga frá öllu fénu);

ganga fram, to step forward;

ganga fram vel, to go forward bravely, in a battle;

to come to pass, come into execution (skal þess bíða, er þetta gengr fram);

to increase (fé Hall gerðar gekk fram ok gørðist allmikit);

to depart this life (H. bóndi gengr fram til frænda sinna);

ganga fyrir e-n, to present oneself before one (ganga fyrir konung);

ganga fyrir e-u, to take charge of, manage (var þar mart fólk, en húsbóndi gekk svá fyrir, at ekkert skorti); to yield to, be swayed by (hann gekk þá fyrir fortölum hennar);

ganga í gegn e-m, to set oneself against one;

ganga í gegn e-u, to confess, acknowledge;

maðr gengr í gegn, at á braut kveðst tekit hafa, the man confessed and said that he had taken it away;

ganga í mál, to undertake a case;

ganga með e-m (of a woman), to marry;

ganga með barni, to be with child;

ganga með burði (of animals), to be with young;

ganga með e-u, to assist in, plead (ganga með máli, bónorði);

ganga milli (á m., í m.), to go between, intercede;

ganga móti (á m., í m.) e-m, to go to meet one;

ganga móti e-u, to resist, oppose;

to confess, = ganga í gegn, ganga við e-u;

ganga nær e-m, to be troublesome to one (þótti hón œrit nær ganga Þórgerði);

ganga e-m nær, to approach, come near to one (sá hefir á brott komizt, er næst gekk Gunnari um alla hluti);

ganga saman, to marry;

of an agreement, bargain, to be brought about;

saman gekk kaupit með þeim, they came to a bargain;

ganga sundr (í s.), to go asunder, part;

ganga til, to go up to a thing (gangit til ok hyggit at); of the wind, to veer (veðrit gekk til útsuðrs);

e-m gengr e-t til e-s, one has some reason for doing a thing;

en þat gekk mér til þess (that was my reason), at ek ann þér eigi;

hversu hefir ykkr til gengit, how have you fared?

Loka gekk lítt til, it fared ill with L.;

ganga um e-t, to go about a thing;

ganga um beina, to wait upon guests;

ganga um sættir, to go between, as peacemaker;

ganga um e-n, to befall, happen to one (þess, er um margan gengr guma); of the wind, to go round, veer (gekk um veðrit ok styrmdi at þeim); to manage (fékk hón svá um gengit, at);

ganga undan, to escape to absent oneself;

g. undir e-t, to take upon oneself, undertake (a duty);

ganga undir e-n, to subject oneself to;

ganga upp, to be wasted (of money);

to get loose, to he torn loose (þeir glímdu svá at upp gengu stokkar allir á húsinu);

of a storm, gale, to get up, rise (veðr gekk upp);

of an ice-bound river, áin var gengin upp, swollen with ice;

ganga við staf, to walk with a stick;

ganga við e-u or e-t, to avow;

ganga yfir e-t, to go beyond, disregard (hann vildi eigi ganga yfir þat, er hann vissi réttast);

ganga yfir e-n, to overcome, to befall, happen to one;

slíkt sem yfir hefir gengit, all that has happened;

eitt skal yfir okkr ganga, we shall share one fate;

16) refl., gangast.

1) walking (hann mœddist í göngu);

vera í göngu, to be on foot, to walk;

2) course (ganga tungls, vinds).

* * *

pret. gekk or gékk, 2nd pers. gékkt, mod. gékst; pl. gengu, geingu, or géngu, and an old poët. gingu; gengengu in Vsp. 12 is a mere misspelling (vide Sæm. Möb. 258); pres. geng, pl. göngum; pret. subj. gengi (geingi); imperat. gakk and gakktú; with the neg. suffix geng-at, gengr-at, gékk-at, gakk-attu, passim; a middle form göngumk firr, go from me, Gm. 1: a contracted form gá occurs now and then in mod. hymns; it is not vernacular but borrowed from Germ. and Dan.: [cp. Ulf. gaggan; A. S. and Hel. gangan; Scot. and North. E. gang, mod. Engl. go; Dan.-Swed. gange or gå; Germ. gehen; Ivar Aasen ganga: Icel., Scots, and Norsemen have preserved the old ng, which in Germ. and Swed.-Dan. only remains in poetry or in a special sense, e. g. in Germ. compds.]

A. To go:

I. to walk; reið jarl en Karkr gékk, Fms. i. 210, Rm. 1, 2, 6, 14, 23, 24, 30, Edda 10, Grág. ii. 95, passim; ganga leiðar sinnar, to go one’s way, Fms. x. 290, Krók. 26: adding acc., g. alla leið, Fms. xi. 202, 299; g. berg, to climb a cliff; g. afréttar, to search the fell-pastures (fjallganga), Háv. 39; also g. ( to climb) í fjall, í kletta, Fms. x. 313: Icel. also say, ganga skó og sokka, to wear out shoes and socks; hann gékk tvenna skó; ganga berserks gang, q. v.

β. absol. to go a-begging, Grág. i. 226, 232, Ísl. ii. 25; ganga vergang, húsgang, id. (göngumaðr).

II. adding adverbs, infinitives, adjectives, or the like,

α. an adverb denoting direction; g. út ok inn, Vkv. 4, Lv. 26; g. inn, Fms. i. 16, vi. 33; g. út, to go out, Lat. exire, Nj. 194; g. aptr, to return, Fms. x. 352; g. fram, to step forward, Hm. 1, Eg. 165; g. upp, to go up, ashore; g. ofan, niðr, to go down; g. heiman, 199; g. heim, to go home; gakk hingat, come hither! 488; g. móti, í gegn e-m, to go against, to meet one; g. braut, to go away; g. til e-s, or at e-m, to go to one; g. frá e-m, to leave one; g. með e-m, to go with one; g. hjá, to pass by; g. saman, to go together; g. yfir, to go over; g. gegnum, to go through; g. undir, to go under; g. undan, fyrir, to go before; g. eptir, to go behind; g. um, to rove, stroll about, and so on passim; g. í sæti, to go to one’s seat, take a seat, Eg. 551; g. til hvílu, to go to bed, Nj. 201; g. til matar, to go to dinner, Sturl. iii. 111, Eg. 483; g. til vinnu, verks, to go to one’s work, cp. Hm. 58; g. í kirkju, to go to church, Rb. 82; g. á fjall, to go on the fells, Hrafn. 34; g. á skip, to go on board, Fms. x. 10; g. af skipi, to go ashore.

β. with infin., in old poems often dropping ‘at;’ ganga sofa, to go to sleep, Fm. 27; g. at sofa, Hm. 19; g. vega, to go to fight, Vsp. 56, Ls. 15; g. at eiga konu, to go to be married, Grág. i. 318.

γ. with an adj.; g. hræddr, to be afraid; g. úviss, to be in ignorance, etc., Fms. vii. 271, Sks. 250, 688.

2. in a more special sense; g. til einvígis, bardaga, to go to a duel, battle, Nj. 64; g. á hólm (hólmganga), Eg. 504, 506; g. á eintal, Nj. 103; g. til máls við e-n, to speak to one, Eg. 199, 764; g. í glímu, to go a-wrestling, Ísl. ii. 246; g. á fang, id., Ld. 206; g. í danz, to go a-dancing; g. til skripta, to go to shrift, Hom. 157; g. at brúðkaupi, to go to be married, Fms. vii. 278; g. í skóla, klaustr, to go to school, go into a cloister (as an inmate), (hence skóla-genginn, a school-man, scholar), Bs. passim; g. í þjónustu, to take service, Nj. 268; g. í lið með e-m, to enter one’s party, side with one, 100; g. í lög, to enter a league with one; g. ór lögum, to go out of a league, passim; g. í félag, ór félagi, id.; g. á mala, to take service as a soldier, 121; g. á hönd, g. til handa, to submit to one as a liegeman, surrender, Eg. 19, 33, Ó. H. 184, Fms. vii. 180; g. á vald e-m, to give oneself up, Nj. 267; g. á hendr e-m, to encroach upon, Ver. 56; g. í skuld, to bail, Grág. i. 232, Dipl. ii. 12; g. í trúnað, to warrant, Fms. xi. 356; g. til trygða, Nj. 166, and g. til griða, to accept truce, surrender, Fas. ii. 556; g. í mál, to enter, undertake a case, Nj. 31; g. í ánauð, to go into bondage, Eg. 8; g. til lands, jarðar, ríkis, arfs, to take possession of …, 118, Stj. 380, Grág., Fms. passim; g. til fréttar, to go to an oracle, take auspices, 625. 89; g. til Heljar, a phrase for to die, Fms. x. 414; g. nær, to go nigh, go close to, press hard on, Ld. 146, 322, Fms. xi. 240 (where reflex.); var sá viðr bæði mikill og góðr því at Þorkell gékk nær, Th. kept a close eye on it, Ld. 316.

B. Joined with prepp. and adverbs in a metaph. sense:—g. af, to depart from, go off; þá gékk af honum móðrinn ok sefaðisk hann, Edda 28; þá er af honum gékk hamremin, Eg. 125, Eb. 136, Stj. 118; g. af sér, to go out of or beyond oneself; mjök g. þeir svari-bræðr nú af sér, Fbr. 32; í móti Búa er hann gengr af sér ( rages) sem mest, Fb. i. 193; þá gékk mest af sér ranglæti manna um álnir, Bs. i. 135: so in the mod. phrases, g. fram af sér, to overstrain oneself; and g. af sér, to fall off, decay: to forsake, g. af trú, to apostatize, Fms. ii. 213; g. af vitinu, to go out of one’s wits, go mad, Post. 656 C. 31; g. af Guðs boðorðum, Stj. passim: to pass. Páskar g. af, Ld. 200: to be left as surplus (afgangr), Rb. 122, Grág. i. 411, K. Þ. K. 92:—g. aptr, to walk again, of a ghost (aptrganga), Ld. 58, Eb. 278, Fs. 131, 141, passim; and absol., g. um híbýli, to hunt, Landn. 107: to go back, be void, of a bargain, Gþl. 491:—g. at e-m, to go at, attack, Nj. 80, 160: to press on, Grág. i. 51, Dipl. ii. 19 (atgangr): g. at e-u, to accept a choice, Nj. 256; g. at máli, to assist, help, 207: to fit, of a key, lykla þá sem g. at kístum yðrum, Finnb. 234, Fbr. 46 new Ed., N. G. L. i. 383: medic. to ail, e-ð gengr at e-m; ok gengr at barni, and if the bairn ails, 340, freq. in mod. usage of ailment, grief, etc.:—g. á e-t, to go against, encroach upon; ganga á ríki e-s, Fms. i. 2; g. upp á, to tread upon, vii. 166; hverr maðr er ólofat gengr á mál þeirra, who trespasses against their measure, Grág. i. 3: to break, g. á orð, eiða, sættir, trygðir, grið, Finnb. 311, Fms. i. 189, Ld. 234; g. á bak e-u, to contravene, Ísl. ii. 382; ganga á, to go on with a thing, Grág. ii. 363; hence the mod. phrase, mikið gengr á, much going on; hvað gengr á, what is going on? það er farið að g. á það (of a task or work or of stores), it is far advanced, not much left:—g. eptir, to go after, pursue, claim (eptirgangr), Nj. 154, Þórð. 67, Fms. vii. 5; g. eptir e-m, to humour one who is cross, in the phrase, g. eptir e-m með grasið í skónum; vertu ekki að g. eptir stráknum; hann vill láta g. eptir ser (of a spoilt boy, cross fellow): to prove true, follow, hón mælti mart, en þó gékk þat sumt eptir, Nj. 194; eptir gékk þat er mér bauð hugr um, Eg. 21, Fms. x. 211:—g. fram, to go on well in a battle, Nj. 102, 235, Háv. 57 (framgangr): to speed, Nj. 150, Fms. xi. 427: to grow, increase (of stock), fé Hallgerðar gékk fram ok varð allmikit, Nj. 22; en er fram gékk mjök kvikfé Skallagríms, Eg. 136, Vígl. 38: to come to pass, skal þess bíða er þetta gengr fram, Nj. 102, Fms. xi. 22: to die, x. 422:—g. frá, to leave (a work) so and so; g. vel frá, to make good work; g. ílla frá, to make bad work; það er ílla frá því gengið, it is badly done:—g. fyrir, to go before, to yield to, to be swayed by a thing; heldr nú við hót, en ekki geng ek fyrir slíku, Fms. i. 305; þó at vér gangim heldr fyrir blíðu en stríðu, ii. 34, Fb. i. 378, Hom. 68; hvárki gékk hann fyrir blíðyrðum né ógnarmálum, Fms. x. 292; hann gékk þá fyrir fortülum hennar, Bs. i. 742: in mod. usage reflex., gangast fyrir íllu, góðu: to give away, tók hann þá at ganga fyrir, Fb. i. 530: Icel. now say, reflex., gangast fyrir, to fall off, from age or the like (vide fyrirgengiligr): to prevent, skal honum þá eigi fyrnska fyrir g., N. G. L. i. 249; þá er hann sekr þrem mörkum nema nauðsyn gangi fyrir, 14; at þeim gangi lögleg forföll fyrir, Gþl. 12:—g. í gegn, to go against, to meet, in mod. usage to deny, and so it seems to be in Gþl. 156; otherwise in old writers it always means the reverse, viz. to avow, confess; maðr gengr í gegn, at á braut kveðsk tekit hafa, the man confessed and said that he had taken it away, Ísl. ii. 331; ef maðr gengr í gegn legorðinu, Grág. i. 340; sá goði er í gegn gékk ( who acknowledged) þingfesti hans, 20; hann iðraðisk úráðs síns, ok gékk í gegn at hann hefði saklausan selt herra sinn, Sks. 584,—this agrees with the parallel phrase, g. við e-t, mod. g. við e-u, to confess, both in old and mod. usage, id.:—g. hjá, to pass by, to waive a thing, Fms. vi. 168:—g. með, to go with one, to wed, marry (only used of a woman, like Lat. nubere), þú hefir þvert tekit at g. með mér, Ld. 262, Sd. 170, Grág. i. 178, Þiðr. 209, Gkv. 2. 27, Fms. xi. 5: medic., g. með barni, to go with child, i. 57; with acc. (barn), Bs. i. 790, and so in mod. usage; a mother says, sama sumarið sem eg gékk með hann (hana) N. N., (meðgöngutími); but dat. in the phrase, vera með barni, to be with child; g. með burði, of animals, Sks. 50, Stj. 70; g. með máli, to assist, plead, Eg. 523, Fms. xi. 105, Eb. 210; g. með e-u, to confess [Dan. medgaae], Stj., but rare and not vernacular:—g. milli, to go between, intercede, esp. as a peacemaker, passim (milli-ganga, meðal-ganga):—g. í móti, to resist, Nj. 90, 159, 171: of the tide, en þar gékk í móti útfalls-straumr, Eg. 600:—g. saman, to go together, marry, Grág. i. 324, Fms. xi. 77: of a bargain, agreement, við þetta gékk saman sættin, Nj. 250; saman gékk kaupit með þeim, 259:—g. sundr, to go asunder, part, and of a bargain, to be broken off, passim:—g. til, to step out, come along; gangit til, ok blótið, 623. 59; gangit til, ok hyggit at, landsmenn, Fms. iv. 282: to offer oneself, to volunteer, Bs. i. 23, 24: the phrase, e-m gengr e-ð til e-s, to purpose, intend; en þat gékk mér til þess ( that was my reason) at ek ann þér eigi, etc., Ísl. ii. 269; sagði, at honum gékk ekki ótrúnaðr til þessa, Fms. x. 39; gékk Flosa þat til, at …, Nj. 178; gengr mér meirr þat til, at ek vilda firra vini mína vandræðum, Fms. ii. 171; mælgi gengr mér til, ‘tis that I have spoken too freely, Orkn. 469, Fms. vi. 373, vii. 258: to fare, hversu hefir ykkr til gengið, how have you fared? Grett. 48 new Ed.; Loka gékk lítt til, it fared ill with L., Fb. i. 276: mod., þat gékk svá til, it so happened, but not freq., as bera við is better, (tilgangr, intention):—g. um e-t, to go about a thing; g. um sættir, to go between, as peacemaker, Fms. v. 156; g. um beina, to attend guests, Nj. 50, passim: to manage, fékk hón svá um gengit, Grett. 197 new Ed.; hversu þér genguð um mitt góðs, 206: to spread over, in the phrase, má þat er um margan gengr; þess er um margan gengr guma, Hm. 93: to veer, go round, of the wind, gékk um veðrit ok styrmdi at þeim, the wind went round and a gale met them, Bs. i. 775:—g. undan, to go before, escape, Ver. 15, Fms. vii. 217, Blas. 49: to be lost, wasted, jafnmikit sem undan gékk af hans vanrækt, Gþl. 338: to absent oneself, eggjuðusk ok báðu engan undan g., Fms. x. 238:—g. undir, to undertake a duty, freq.: to set, of the sun, Rb. 468, Vígl. (in a verse): to go into one’s possession, power, Fms. vii. 207;—g. upp, to be wasted, of money, Fær. 39, Fms. ix. 354: of stones or earth-bound things, to get loose, be torn loose, þeir glímdu svá at upp gengu stokkar allir í húsinu, Landn. 185; flest gékk upp þat sem fyrir þeim varð, Háv. 40, Finnb. 248; ok gékk ór garðinum upp ( was rent loose) garðtorfa frosin, Eb. 190: to rise, yield, when summoned, Sturl. iii. 236: of a storm, gale, to get up, rise, veðr gékk upp at eins, Grett. 94, Bárð. 169; gengr upp stormr hinn sami, Bs. ii. 50: of an ice-bound river, to swell, áin var ákafliga mikil, vóru höfuðísar at báðum-megin, en gengin upp ( swoln with ice) eptir miðju, Ld. 46, Fbr. 20 new Ed., Bjarn. 52; vötnin upp gengin, Fbr. 114; áin var gengin upp ok íll yfirferðar, Grett. 134:—g. við, in the phrase, g. við staf, to go with a staff, rest on it: with dat., g. við e-u, to avow (vide ganga í gegn above):—g. yfir, to spread, prevail, áðr Kristnin gengi yfir, Fms. x. 273; hétu á heiðin goð til þess at þau léti eigi Kristnina g. yfir landit, Bs. i. 23: the phrase, láta eitt g. yfir báða, to let one fate go over both, to stand by one another for weal and woe; hefi ek því heitið honum at eitt skyldi g. yfir okkr bæði, Nj. 193, 201, 204, Gullþ. 8: so in the saying, má þat er yfir margan gengr, a common evil is easier to bear, Fbr. 45 new Ed. (vide um above); muntu nú verða at segja slíkt sem yfir hefir gengið, all that has happened, Fms. xi. 240; þess gengr ekki yfir þá at þeir vili þeim lengr þjóna, they will no longer serve them, come what may, Orkn. 84: to overrun, tyrannize over, þeir vóru ójafnaðar menn ok ganga þar yfir alla menn, Fms. x. 198 (yfirgangr): to transgress, Hom. 109: to overcome, þótti öllum mönnum sem hann mundi yfir allt g., Fms. vii. 326: a naut. term, to dash over, as spray, áfall svá mikit at yfir gékk þegar skipit, Bs. i. 422; hence the metaph. phrase, g. yfir e-n, to be astonished; það gengr yfir mig, it goes above me, I am astonished.

C. Used singly, of various things:

1. of cattle, horses, to graze (haga-gangr); segja menn at svín hans gengi á Svínanesi, en sauðir á Hjarðarnesi, Landn. 124, Eg. 711; kálfrinn óx skjótt ok gékk í túni um sumarit, Eb. 320; Freyfaxi gengr í dalnum fram, Hrafn. 6; þar var vanr at g. hafr um túnit, Nj. 62; þar var til grass (görs) at g., Ld. 96, Grág. passim; gangandi gripr, cattle, beasts, Bjarn. 22; ganganda fé, id., Sturl. i. 83, Band. 2, Ísl. ii. 401.

2. of shoals of fish, to go up, in a river or the like (fiski-ganga, -gengd); vötn er netnæmir fiskar g. í, Grág. i. 149; til landauðnar horfði í Ísafirði áðr fiskr gékk upp á Kvíarmiði, Sturl. ii. 177; fiskr er genginn inn ór álum, Bb. 3. 52.

3. of the sun, stars, vide B. above, (sólar-gangr hæstr, lengstr, and lægstr skemstr = the longest and shortest day); áðr sól gangi af Þingvelli, Grág. i. 24; því at þar gékk eigi sól af um skamdegi, Landn. 140, Rb. passim:—of a thunder-storm, þar gékk reiði-duna með eldingu, Fb. iii. 174:—of the tide, stream, water, vide B. above, eða gangi at vötn eða skriður, K. Þ. K. 78.

4. of a ship, gékk þá skipit mikit, Eg. 390, Fms. vi. 249; létu svá g. suðr fyrir landit, Eg. 78; lét svá g. suðr allt þar til er hann sigldi í Englands-haf, Ó. H. 149; réru nótt ok dag sem g. mátti, Eg. 88; gékk skipit brátt út á haf, Ó. H. 136.

β. to pass; kvað engi skip skyldi g. (go, pass) til Íslands þat sumar, Ld. 18.

II. metaph. to run out, stretch out, project, of a landscape or the like; gengr haf fyrir vestan ok þar af firðir stórir, Eg. 57; g. höf stór ór útsjánum inn í jörðina; haf (the Mediterranean) gengr af Njörva-sundum (the Straits of Gibraltar), Hkr. i. 5; nes mikit gékk í sæ út, Eg. 129, Nj. 261; í gegnum Danmörk gengr sjór (the Baltic) í Austrveg, A. A. 288; fyrir austan hafs-botn þann (Bothnia) er gengr til móts við Gandvík (the White Sea), Orkn. begin.: frá Bjarmalandi g. lönd til úbygða, A. A. 289; Europa gengr allt til endimarka Hispaniae, Stj. 83; öllum megin gengr at henni haf ok kringir um hana, 85; þessi þinghá gékk upp ( extended) um Skriðudal, Hrafn. 24: of houses, af fjósi gékk forskáli, Dropl. 28.

2. to spread, branch out; en af því tungurnar eru ólíkar hvár annarri, þær þegar, er ór einni ok hinni sömu hafa gengit eða greinzt, þá þarf ólíka stafi í at hafa, Skálda (Thorodd) 160: of a narrative, gengr þessi saga mest af Sverri konungi, this story goes forth from him, i. e. relates to, tells of him, Fb. ii. 533; litlar sögur megu g. af hesti mínum, Nj. 90; um fram alla menn Norræna þá er sögur g. frá, Fms. i. 81.

III. to take the lead, prevail; gékk þaðan af í Englandi Valska, thereafter (i. e. after the Conquest) the Welsh tongue prevailed in England, Ísl. ii. 221; ok þar allt sem Dönsk tunga gengi, Fms. xi. 19; meðan Dönsk tunga gengr, x. 179:—of money, to be current, hundrað aura þá er þá gengu í gjöld, Dropl. 16; eigi skulu álnar g. aðrar en þessar, Grág. i. 498; í þenna tíð gékk hér silfr í allar stórskuldir, 500, Fms. viii. 270; eptir því sem gengr ( the course) flestra manna í millum, Gþl. 352:—of laws, to be valid, ok var nær sem sín lög gengi í hverju fylki, Fms. iv. 18; Óðinn setti lög í landi sínu þau er gengit höfðu fyrr með Ásum, Hkr. i. 13; þeirra laga er gengu á Uppsala-þingi, Ó. H. 86; hér hefir Kristindóms-bálk þann er g. skal, N. G. L. i. 339; sá siðr er þá gékk, Fb. i. 71, (vide ganga yfir):—of sickness, plague, famine, to rage, þá gékk landfarsótt, bóla, drepsótt, hallæri, freq.; also impers., gékk því hallæri um allt Ísland, Bs. i. 184; mikit hallæri ok hart gékk yfir fólkið, 486, v. l.; gékk sóttin um haustið fyrir sunnan land; þá gékk mest plágan fyrri, Ann. 1402, 1403.

IV. to go on, last, in a bad sense, of an evil; tókst síðan bardagi, ok er hann hafði gengit um hríð, Fs. 48: impers., hefir þessu gengit ( it has gone on) marga manns-aldra, Fms. i. 282; gékk því lengi, so it went on a long while, Grett. 79 new Ed.; gékk þessu enn til dags, Nj. 272; ok gékk því um hríð, 201; ok gékk því allan þann dag, Fms. vii. 147; lát því g. í allt sumar, xi. 57; gengr þessu þar til er …, Fb. i. 258.

V. denoting violence; létu g. bæði grjót ok vápn, Eg. 261; létu þá hvárir-tveggju g. allt þat er til vápna höfðu, Fms. ix. 44; láta höggin g., to let it rain blows, Úlf. 12. 40; háðung, spottyrði, hróp ok brigzl hver lét með öðrum g. á víxl, Pass. 14. 3, (vápna-gangr); Birkibeinar róa þá eptir, ok létu g. lúðrana, and sounded violently the alarum, Fms. ix. 50, (lúðra-gangr); láta dæluna g., to pour out bad language, vide dæla.

VI. to be able to go on, to go, partly impers.; ef þat gengr eigi, if that will not do, Fms. vi. 284; svá þykt at þeim gékk þar ekki at fara, they stood so close that they could not proceed there, Nj. 247; þá nam þar við, gékk þá eigi lengra, there was a stop; then it could go no farther, Fms. xi. 278; leiddu þeir skipit upp eptir ánni, svá sem gékk, as far as the ship could go, as far as the river was navigable, Eg. 127: esp. as a naut. term, impers., e. g. þeim gékk ekki fyrir nesið, they could not clear the ness; þá gengr eigi lengra, ok fella þeir þá seglið, Bs. i. 423; at vestr gengi um Langanes, 485, v. l.

VII. with adverbs; g. létt, fljótt, to go smoothly; g. þungt, seint, to go slowly; oss munu öll vápna-viðskipti þungt g. við þá, Nj. 201; þungt g. oss nú málaferlin, 181; gékk þeim lítt atsóknin, Stj. 385; at þeim feðgum hefði þá allir hlutir léttast gengit, Bs. i. 274; seint gengr, Þórir, greizlan, Ó. H. 149; g. betr, verr, to get the better, the worse; gékk Ribbungum betr í fyrstu, Fms. ix. 313; gengu ekki mjök kaupin, the bargain did not go well, Nj. 157, cp. ganga til (B. above):—to turn out, hversu g. mundi orrostan, 273; gékk þá allt eptir því sem Hallr hafði sagt, 256; ef kviðir g. í hag sækjanda, if the verdict goes for the plaintiff, Grág. i. 87; þótti þetta mál hafa gengit at óskum, Dropl. 14; mart gengr verr en varir, a saying, Hm. 39; þykir honum nú at sýnu g. ( it seems to him evident) at hann hafi rétt hugsað, Fms. xi. 437; g. andæris, to go all wrong, Am. 14; g. misgöngum, to go amiss, Grág. i. 435; g. e-m í tauma, to turn false ( crooked); þat mun mér lítt í tauma g. er Rútr segir, Nj. 20; g. ofgangi, to go too high, Fms. vii. 269.

VIII. of a blow or the like; hafði gengit upp á miðjan fetann, the axe went in up to the middle of the blade, Nj. 209; gékk þegar á hol, 60; gékk í gegnum skjöldinn, 245, Fb. i. 530.

IX. of law; láta próf g., to make an enquiry; láta vátta g., to take evidence, D. N.

X. to be gone, be lost; gékk hér með holdit niðr at beini, the flesh was torn off, Fb. i. 530: esp. in pass. part. genginn, dead, gone, eptir genginn guma, Hm. 71; moldar-genginn, buried, Sl. 60; hel-genginn, 68; afli genginn, gone from strength, i. e. powerless, Skv. 3. 13.

β. gone, past; gengið er nú það görðist fyr, a ditty; mér er gengið heimsins hjól, gone for me is the world’s wheel ( luck), a ditty.

XI. used as transit. with acc.; hann gengr björninn á bak aptr, he broke the bear’s back in grappling with him, Finnb. 248; ok gengr hana á bak, ok brýtr í sundr í henni hrygginn, Fb. i. 530.

2. medic. with dat. to discharge; ganga blóði, to discharge blood (Dan. blodgang), Bs. i. 337, 383; Arius varð bráðdauðr ok gékk ór sér öllum iðrum, Ver. 47.

D. REFLEX.:

I. singly, gangask, to be altered, to change, be corrupted; gangask í munni, of tradition; var þat löng ævi, ok vant at sögurnar hefði eigi gengisk í munni, Ó. H. pref.; má því eigi þetta mál í munni gengisk hafa, Fb. ii. Sverr. S. pref.; ok mættim vér ráða um nokkut, at málit gengisk, that the case could miscarry, be lost, Glúm. 380:—láta gangask, to let pass. waive; lét Páll þá g. þá hluti er áðr höfðu í millum staðit, Sturl. i. 102; ef þú lætr eigi g. þat er ek kref þik, Fms. xi. 61.

2. e-m gengsk hugr við e-t, to change one’s mind, i. e. to be moved to compassion, yield; sótti hón þá svá at honum gékksk hugr við, Eb. 264; þá gékksk Þorgerði hugr við harma-tölur hans, Ld. 232; ok mun honum g. hugr við þat, svá at hann mun fyrirgefa þér, Gísl. 98; nú sem hann grét, gékksk Ísak hugr við, Stj. 167; er sendimaðr fann at Birni gékksk hugr við féit, Ó. H. 194; við slíkar fortölur hennar gékksk Einari hugr (E. was swayed) til ágirni, Orkn. 24.

II. with prepp. (cp. B. above); gangask at, to ‘go at it,’ engage in a fight; nú gangask þeir at fast, Dropl. 24, Ísl. ii. 267; gengusk menn at sveitum, of wrestlers, they wrestled one with another in sections (Dan. flokkevis), Glúm. 354; þeir gengusk at lengi, Finnb. 248:—gangask fyrir, vide B. above:—gangask í gegn, at móti, to stand against, fight against; at vér látim ok eigi þá ráða er mest vilja í gegn gangask (i. e. the extreme on each side), Íb. 12, cp. Fms. ii. 241; at þeir skipaði til um fylkingar sínar, hverjar sveitir móti skyldi g., i. e. to pair the combatants off, ix. 489; þeir risu upp ok gengusk at móti, Stj. 497. 2 Sam. ii. 15:—g. nær, to come to close quarters (Lat. cominus gerere), Nj. 176, Fms. xi. 240:—gangask á, to dash against one another, to split; á gengusk eiðar, the oaths were broken, Vsp. 30: to be squared off against one another, sú var görð þeirra, at á gengusk vígin húskarlanna, Rd. 288; ekki er annars getið en þeir léti þetta á gangask, i. e. they let it drop, Bjarn. 47; gangask fyrir, to fall off, Fms. iii. 255:—gangask við, to grow, gain strength; áðr en við gengisk hans bæn, before his prayer should be fulfilled, x. 258; ef þat er ætlað at trúa þessi skuli við g., Nj. 162; hétu þeir fast á guðin, at þau skyldi eigi láta við garrgask Kristniboð Ólafs konungs, Fms. ii. 32; þetta gékksk við um öll þau fylki, vii. 300; mikit gékksk Haraldr við (H. grew fast) um vöxt ok afl, Fb. i. 566; Eyvindr hafði mikið við gengizk um menntir, E. had much improved himself in good breeding, Hrafn. 24; vildi hann prófa hvárr þeirra meira hafði við gengisk, which of them had gained most strength, Grett. 107: to be in vogue, in a bad sense, ok löngum við gengisk öfund ok rangindi, Fms. i. 221, cp. Pass. 37. 7:—gangask ór stað, to be removed, Fms. xi. 107.

III. in the phrase, e-m gengsk vel, ílla, it goes well, ill with one, Hom. 168, Am. 53; ílls gengsk þér aldri, nema …, the evil will never leave thee, thou wilt never be happy, unless …, 65.

(set, setta, settr), v.

1) to seat, set, place, put (hann setti sveininn í kné konungi; hón var í haug sett);

setja e-n inn, to put in prison;

setja inn fénað, svín, hross, to pen up, take in;

setja dóm, to set a court;

setja tjöld, herbúðir, to set up tents;

setja grundvöll til kirkju, to lay the foundation of;

setja borð, to set up tables;

setja e-m gisla, to give one hostages;

2) to drive (hann setti øxina í höfuð honum);

3) to make, establish (setja lög, frið, grið);

setja ráð, ráðagørð, to set on foot (contrive) a plan, plot (báðu þeir hann setja aðra ráðagørð);

setja e-m torg, markað, to set up a market;

4) to order, prescribe (setja e-m skript);

setja e-m dag, stefnu, to fix a day for one to appear;

5) with dat., setja e-u, to settle (setja máli);

6) to appoint (hann setti Guthorm son sinn til landvarnar);

7) to allay (sá dauði mun setja mína sút);

8) setja e-t e-u or með e-u, to set, inlay (hann lét gøra gullkaleik ok setja gimsteinum);

to embroider (seglit var sett með fögrum skriptum);

9) intrans., to set off (hann lagði halann á bak sér ok setti í burtu);

setja undan, to escape;

10) impers. it settles;

þegar er niðt setti moldrykit (acc.), when the dust settled;

jarl (acc.) setti svá rauðan sem blóð (dreyrrauðan), the earl turned red as blood;

þá setti at honum hósta, a fit of coughing seized him;

þá setr at henni grát mikinn, she bursts into tears;

11) with preps. and advs.:

setja e-n af kirkju, to put out of the church, excommunicate;

setja e-n af ríki, to depose one;

setja e-n af lífi, af sinni eign, to deprive one of life, of one’s property;

setja e-n aptr, hold one back, check (hann setti þá harðliga aptr, er á Þráin leituðu);

setja at e-m, to attack;

setja e-t á skrá, to enter, set in a scroll;

setja á sik hjálm, to put on a helmet;

setja á, to push (H. bað Ketil ganga fyrir skut ok setja á);

setja e-n eptir, to leave one behind;

setja fram skip, to launch a ship;

setja e-t fyrir, to prescribe (eptir fyrir-settri skipan);

setja þvert nei fyrir, to deny flatly (Þyri setti þvert nei fyrir, at hón myndi giptast gömlum konungi);

setja e-n í fjötur, bönd, to put in fetters;

hann hafði sett spjót í völlinn hjá sér, he had stuck his spear in the ground beside him;

setja e-n niðr, to make one sit down, put one down (H. þreif til hans ok setti hann niðr hjá sér);

setja niðr lík, to lay a corpse in earth, bury it;

setja niðr mál, deilu, vandræði, to settle it;

setja e-t saman, to put together, set up (setja bú saman);

to compose, write (eptir bókum þeim, er Snorri setti saman);

setja e-n til bókar, to set one to learn;

setja e-n til ríkis, to put one on the throne;

setja upp, to raise, erect, put up (setja upp skurðgoð);

setja upp segl, to hoist sail;

setja upp boga, to bend a bow;

setja skip upp, to draw a ship up, ashore;

setja skip út, to launch, = setja skip fram;

setja e-t við e-u, to set against (þat þótti höfðingjum ofrausn ok settu mjök hug sinn við);

to bet (ek set við hundrað marka silfrs, at hann ríðr mik eigi af baki);

setja e-n yfir e-t, to put one over, at the head of (H. konungr setti Eystein jarl yfir Vestfold);

12) refl., setjast.

* * *

set, setti, sett; a causal to sitja, q. v.; [Ulf. satjan, ga-satjan, = τιθέναι, φυτεύειν; Engl. to set; Dan. sætte; Swed. sätta.]

A. To seat, set, place, put; hann setti sveininn í kné konungi, Fms. i. 16; hón var í haug sett, Ld. 20; bar hann inn ok setti hann í sæti, Nj. 179; hann setti hann í næsta sér, 46; setti hann í hásæti hjá sér, 282; setja höfuðit aptr á bolinn, Fms. x. 213; setja á sik hjálm, Nj. 42, 144; var settr undir hann stóll, 269; s. forsæti með endi-löngum bekkjum, 220; setja inn, to put in; s. inn fénað, svín, hross, to pen them, take them in, Gþl. 386, Grág. i. 436: to put in prison, Fms, x. 49; s. í fjötra, bönd, to ‘set in the stocks,’ put in fetters, ii. 173, x. 301; hann hafði sett spjótið ( stuck it) í völlinn hjá sér, Nj. 58; s. hest fyrir sleða, Landn. 94; s. e-n til bókar, to set one to book, set one to learn, Fms. vii. 199, viii. 9; s. til ríkis, to set one to reign, Eg. 366; hann setti sonu sína hina ellri til lands, Orkn. 4 old Ed.; s. á skrá, to enter, set in a scroll, Stj.; setja inn, to insert, Bs. i. 280:—þar var fimmtar-dómr settr, Nj. 241; þar er dómrinn var settr, Eg. 340; setja tjöld, to set up tents, Fms. xi. 85; s. herbúðir, id.; s. gamma sinn annan veg brekkunnar, 38, 79; s. grundvöll til kirkju, to lay the foundation of, 33; s. e-m borð, Nj. 220; setja e-m gísla, to give hostages, Fms. xi. 392.

2. special usages, to drive; hann setti öxina í höfuð honum, Nj. 53; þau setja þegar af þeim nýrun, they bite them clean off, Stj. 94.

3. intrans. to set off; hann lagði halann á bak sér ok setti í burtu, Fb. i. 565; enn úhreini andi greip grís, ok setti braut síðan, Greg. 56: s. undan, to escape, Nj. 136, Fms. ii. 325; s. undan e-m, s. undan á-gangi e-s, to make one’s escape, Al. 99, Fms, vi. 379.

4. with prepp.; setja af, to depose, see above:—s. e-n aptr, to repel, hold back, check, Hkr. i. 20, Fms. xi. 81, Nj. 123, Stj. 21:—setja at, to set against, attack; mun ek s. at hinni rauðu töflunni, of a move in chess, Fas. ii. 67:—setja á, to put up; s. á langar tölur, Sturl. i. 105; s. e-t á sig, to mark, notice; svá var á sett, at Böðvarr, 32: setja á vetr, of livestock in the autumn = Germ. anbinden:—s. eptir, to leave behind, Eg. 368, Fms. ix. 43:—setja e-ð fyrir sig, to set a thing before one, i. e. be sad and depressed on account of it:—setja fram, to put forward, produce, Mar. (fram-setja): setja fyrir, to set before, as a thing ordered; eptir fyrir settri skipan, Sks. 37; setja nei fyrir e-t, to deny, refuse, Fms. ii. 131, ix. 242; setja e-m e-t fyrir, to set as a task to one; hann (the teacher) setti mér þetta fyrir:—setja niðr, to set down, quash; þeir settu Þorgeir niðr á Ánabrekku, put him there, Eg. 237; cp. niðr-setningr, in mod. usage s. niðr ómaga, to distribute the paupers among the households in a parish: s. niðr lík, to lay a corpse in earth, H. E. i. 491, Fms. iv. 110; s. upp óp, gnegg, Hrafn. 7: metaph. to stop, Fms. ix. 355, 452, xi. 260, Hkr. ii. 136, Eg 729: to dispose, s. niðr eptir reglu, Fms. xi. 428:—s. saman, to put together; s. bú saman, iii. 29, Ld. 10, s. saman kvið, kviðburð, Grág., Nj.: to compose, K. Á. 220, Fms. vii. 242; eptir bókum þeim er Snorri setti saman, Sturl. ii. 123; bók þessi heitir Edda, hana hefir saman setta Snori Sturluson, Edda ii. 250; hér er lukt þeim hlut bókar er Ólafr Þórðarson hefir saman sett, 427:—s. fram skip, to launch a ship, Eg. 160, Fms. ix. 478: s. út skip, to launch, 480, Gþl. 371:—s. upp skip, to draw her up ashore (as used to be done for the winter months), Hkr. i. 152, Fms. i. 62, ix. 478, Nj. 281, Eg. 180, Gþl. 371 (upp-sátr); þar fellr á er heitir Gufu-á, í hann setti Ketill upp skip sitt ( laid her up in the river), Eg. 592; (in mod. usage setja (absol.) is to launch a boat); s. upp, to put up, erect, raise, Eg. 492, Fms. vii. 265., Ó. H. 170; s. upp segl, to hoist sail, 165, Fms. ix. 10; s. upp boga, Fas. ii. 543; hann lét s. upp skurðgoð, Ver. 41: s. út, to set out for sale, Bs. i. 636:—5. við, to let, Bær. 6.

II. metaph. usages, to make, establish; setja lög, lands-rétt (laga-setning), Kristinn-rétt setti hann við ráð Grímkels biskups, Ó. H. 44; lög þau er Hákon Aðalsteins-fóstri hafði sett í Þrándheimi, id.: svá settu þeir Ketill biskup ok Þorlákr biskup Kristinna laga þátt, K. Þ. K.; hann setti þat í lögum, at …, Ó. H. 4; hann setti Gulaþings-lög með ráði Þorieifs spaka, hann setti ok Frostaþings-lög með ráði Sigurðar jarls, … enn Heiðsefis-lög hafði fyrst sett Hálfdán Svarti, Fms. i. 23; á því þingi (in Nicea) var settr allr Kristinn-dómr, 625. 48; máldagi vel ok skynsamliga settr ok skipaðr, Dipl, i. 5; svá skulu hreppar settir, at hverr bóndi skal sitja it næsta öðrum, Grág. i. 443; setja frið um heim allan, setja frið millum landa, Rb. 412, Eg. 282; settum friði, Grág. ii. 167; s. grið, to make a truce, Nj. 248 (griða-setning); Julius setti misseris-tal, Rb. 412; setja á stofn, to start, begin, Fms. ii. 35: with dat. to settle, settu þeir þessu, Fms. ix. 452; s. þeim málum er konungar áttu um at dæma, Ld. 28; þeir (búar) áttu eigi at s. málinu, Nj. 87:—to appoint, hann setti Guthorm son sinn til landvarnar, Ó. H. 4, Fms. i. 24, 29, Eg. 272, 537, Nj. 129, Hom. 51, Dipl. v. 8; ef hann leysir þat svá af höndum sem hann er til settr, Grág. i. 497:—af-setja, to depose; setja e-n af kirkju, to put out of the church, excommunicate, Sturl. iii. 167; af setja e-n konungdómi, Stj.; s. e-n af ríki, af lífi, Hkr. i. 170; hann hefir af sett mik allri minni eign, Fms. i. 264, ii. 243:—to order, s. e-m skript, ii. 174; hann setti þeim þvílíkan markað, x. 237:—so in the law phrases, s. e-m dag, stefnu, stefnu-dag, fimmt, to fix a day for one to appear, etc., N. G. L. passim, Bs. i. 742; setja mál í dóm, Hrafn. 25:—to plan, contrive, setja ráð, ráða-görð, bragð, Fms. vii. 128, x. 305, 315, xi. 21, Nj. 106.

2. to allay; sá dauði mun setja mína, sút, Al. 110; setið svá fyrnsku yðra, H. E. i. 251: to settle, s. mál, Grág. i. 490; enda sé settar sakir þær allar eðr dæmdar, 116: to humble, ek skal s. þik ok semja dramb þitt, Fas. i. 38.

3. to set, inlay, by way of ornament; hann lét göra gullkaleik ok setja gimsteinum, Bs. i. 83; hjálm gimsteinum settan, Ld. 128, Fms. i. 15; slæður settar gull-knöppum, Eg. 516; segl sett pellum, Hkr. iii. 243; seglit var sett með fögrum skriptum, Fms. x. 77; skjöld settan járnslám, Fas. i. 415; brynja sett hringum, 215.

III. impers. it settles; þegar er niðr setti moldrykit (acc.), when the dust settled, Al. 109:—to turn of a sudden, jarl (acc.) setti svá rauðan sem blóð, Ísl. ii. 220, Finnb. 260; Páll jarl þagði, ok setti dreyr-rauðan, Orkn. 194; konungr þagði, ok setti hann dreyr-rauðan á at sjá, Eg. 113; þá setti at honum hósta ok þröngd svá mikla, a fit of coughing set on him, Fms. i. 282; þá setr at henni grát mikinn, she burst into tears, iii. 113; setr nú at honum kvarða, Skíða R. 41.

B. Reflex. to seat oneself, take a seat; ek settumk á fótskörina, Fms. ii. 188; setzk hann undir höfuð honum, Finnb. 238; þeir settusk niðr á völlinn, Nj. 144; s. á tal við, e-n, to sit down to talk with a person, Eg. 37; setjask í hásæti, Fms. i. 18; Hrapp þraut vistir, settisk hann þá at með þeim, Nj. 128:—to take up one’s abode, fór hann í Odda ok settisk þar, 117; at hann mundi fá hennar ok seljask þar, 280; setjask í kyrrsetu, Eg. 367; setjask um kyrrt, to settle oneself to rest, Fas. ii. 530: setjask í stein, to go into a cell, as an anchorite, Nj. 268; s. at ríki sínu, Fas. i. 531: setjask aptr, to desist from, esp. of a journey, Fms. xi. 129; setjask eptir, to remain behind, i. 62; s. heima, to stay at home, Grág. i. 491, N. G. L. i. 127; ek hefi hér upp sezk at þér ( I have taken up my abode with thee) ok tekit hér þrifnað, Lv. 36 (in mod. usage with a notion of intrusion, hann settisk þar upp); setjask fyrir e-t, to withstand, Finnb. 320; lét Sturla þá lausa lögsögu, ok settisk hjá öllum vandraeðum, Sturl. iii. 308; setjask um, to lay siege to (um-sátr), Fms. i. 103, x. 237; en þar sem hin himneski meistari sezk um, leggr hann …, Bs. i. 742 (or sesk um, i. e. sésk um, from sjá?), see the foot-note; nú setjask þeir yfir ( to seize upon) staðinn, ok alla staðarins eign, Sturl. ii. 13.

2. to set, go down; er ok þat meiri virðing at aukask af litlum efnum en at hefjask hátt ok setjask með lægingu, Fs. 13: of the sun and stars, þat er víða á því landi, at sól setzk eigi um nætr, Fms. i. 233; vetrardag, en (= er) sól setzk, when the sun sets, N. G. L. i. 348; frá jafndægrí er haust til þess er sól setzk í eyktar-stað, Edda 103 (see sólsetr = sunset); stjörnur renna upp ok setjask, Rb. 466; en þar er á millum allt einn dagr, svá at aldregi setzk dagr á allri þeirri stundu, Sks. 67 (see dagsetr); síðan sólu er sett, Gþl. 442; þegar degi er sett, when day is closing in, Fas. ii. 110.

3. to be settled, ended; nú skortir eigi sókn, ok setzk með því ( ends thus) at Sunnan-menn láta undan, Ísl. ii. 366; síðan settisk úfriðr í Svíþjóð, Fms. x. 47; freista ef þessi kurr mætti niðr setjask, Hkr. ii. 140; en niðr settusk allar sakar, Fms. iii. 39.

II. pass., ef þeir setjask (= eru settir, are appointed) til at dæma um mál manna, Sks. 649; setjask þá grið allra vinda á millum, 234 (influenced by the Latin).

III. part. settr, placed, situated, doing well or ill; Rútr var eptir með frændum sínum vel settr, Ld. 20; hón skal hér svá vel sett sem hón væri mín dóttir, Eg. 156; lítt var hann ok settr at klæðum, Fas. ii. 327, Grett. 91 A; langt kvæði ok íllt, ok sett með (set, studded with) mörgum hlutum íllum ok fáheyrðum, Fms. x. 264:—of a ship, deep in the water, heavy, var skútan mjök sett, Finnb. 254; sá þeir at skipit var sett mjök, Ó. H. 170; skip konungs vóru sett mjök ok sollin, Fms. iii. 44.

2. as adj. settled; eru eigi þá sakarnar settri en áðr, Grág. i. 362:—composed, settr ok stillir, ráð-settr, q. v.

* * *

(að), v.

1) to call, shout, cry (kallaði konungr ok bað létta af);

2) to call, summon by a call, send for (um kveldit kallaði konungr Áslák);

3) to say (sumir menn kalla, at eigi sé sakleysi í);

at kalla, so to say, nominally;

sáttir at kalla, nominally reconciled;

4) kalla sér e-t, to claim for oneself (konungr kallaði sér allar Orkneyjar);

5) to call, name (Mörðr hét maðr, er kallaðr var gígja);

6) refl., kallast, to say of oneself;

konungr kallaðist hann reynt hafa at góðum dreng, the king said that he had found him a good and brave fellow;

7) with preps.:

kalla at e-m, to call to one;

kalla á e-n, to call to one (Flosi gekk þá at durum ok kallaði á Njál); to call on, invoke (kallaði hann á guð ok hinn helga Ólaf);

kalla á e-t, to lay claim to (Snækollr kallaði á bú nökkur þar í eyjunum);

kalla eptir, to protest;

kalla e-n eptir e-m, to call or name after;

kalla til e-s, to call to, invoke (kalla til guðs); to lay claim to, to claim, demand (Snorri kallaði þá til brynju sinnar);

kalla til e-s við e-n, í hendr e-m, to claim a thing from one.

* * *

að, with neg. suff., pres. kalliga, I call not, Gkv. 3. 8; kallar-a, Akv. 37; [an A. S. ceallian occurs once in the poem Byrnoth, and hilde-calla in Exodus, but in both instances the word is Danish; the word however occurs in O. H. G. challon, mid. H. G. kalle, but only in the sense to talk loud, and it is lost in mod. Germ.]:—to call, cry, shout; hver er sá karl karla er kallar um váginn? Hbl. 2; kallaði konungr ok bað létta af, Eg. 92; þá kölluðu allir ok mæltu, 623. 26; bónda-múgrinn æpti ok kallaði, Fms. i. 21; kalla hátt, Sturl. ii. 203; ek em rödd kallanda í eyðimörk, φϊνη βοωντος εν τη ερήμω, 625. 90; kalla kaldri röddu, Akv. 2: of the raven’s cry, hrafn hátt kallaði, Bkv. 11; hann kallaði þegar, bað þá eigi flýja, Fms. viii. 142; Þórir kallaði út á skipit, Ó. H. 136; þá lét hann kalla skip frá skipi, 182; þá kallaði Erlingr ok hét á lið sitt, id.

2. to call, send for; síðan lét konungr kalla bændr, ok sagði at hann vill eiga tal við þá, Ó. H. 109; gékk hann til húsþings síns ok lét þangat kalla menn Svía-kouungs, 45; um kveldit kallaði konungr Áslák, Fms. vii. 161; konungr lét kalla til sín þá bræðr, Eg. 73: eccl., til þess er Guð kallaði hann af heiminum, Fms. ix. 383.

II. to say, call; þat kalla menn at …, people say that …, Fms. x. 277; Svíþjóð ena miklu kalla sumir eigi minni en …, Hkr. 5; at blótmenn kalla eigi, at …, Fagrsk. 18; en ef lands-dróttinn kallar svá, at …, N. G. L. i. 249; þér kallit guð ykkarn margar jartegnir göra, O. H. L. 108; kalla ek betra spurt en úviss at vera, Sks.; sumir menn kalla at eigi sé sakleysi í, þótt …, Ld. 64; þótt þeir kalli fé þetta með sínum föngum, 76.

2. at kalla, so to say, nominally, not really; sáttir at kalla, nominally on good terms, Fms. vii. 246; ok vóru þá sáttir at kalla, Ó. H. 112, Gullþ. 66; létu sér líka þessa tilskipan at kalla, Ísl. ii. 355; þóat menn væri skírðir ok Kristnir at kalla, Eb. 274; Helgi var Kristinn at kalla ( Christian by name) ok þó blandinn mjök í trúnni, Fms. i. 251; greri yfir at kalla, Fs. 67; menn héldusk at kalla, ok gengu á land, Fb. ii. 73; þóat þeir hefði líf at kalla, Stj. 436.

3. to assert; skal þess at bíða, ok kalla hann rjúfa sætt á yðr, Nj. 102; eru synir þínir heima? þat má kalla, segir hón, Fær. 264.

III. with prepp.; kalla á, to call on; hann kallaði á Karla, Ó. H. 136; Höskuldr kallar á hana, farðú hingat til min! segir hann, Nj. 2: to call on, invoke, þá kallaði hann á Guð ok hinn helga Ólaf konung, Ó. H. 242; kallaði hann þá til fulltings ser á Bárð, Bárð. 16. 13 new Ed.: to lay claim to, Snækollr kallaði á bú nokkur þar í eyjunum, Fms. ix. 423:—kalla eptir, to protest; en Kolbeinn kallar eptir ok vill eigi biskups dóm, Sturl. ii. 4:—kalla til e-s, to lay claim to (til-kall, a claim), to claim, demand; þótti nú sem dælst mundi til at kalla, Eg. 264, Fms. ix. 327; þessar eignir er hann kallaði áðr til, x. 414; kallaði hón til alls þess er aðrir áttu í nánd, Nj. 18; hann kallaði til fjár í hendr þeim, Ld. 300: to invoke, Bárð. 173:—kalla aptr, to recall, revoke, N. G. L. iii. 150, H. E. i. 477.

IV. to claim for oneself; kalla sér e-t; konungr kallaði sér allar Orkneyjar, Fms. i. 201; ok kallaði sér þá landit allt, vii. 180; at jarl kalli sér þat, Fs. 132; ef menn skil á, ok kallar annarr sér, en annarr almenning …, hann er jörð þá kallar sér, Gþl. 451; kallaði Grímr hersir konungi allan arf hans, Landn. 213.

V. to call, name; kölluðu Karl, Rm. 18; skal þar kirkju kalla er hann vill, K. Þ. K. 42; köllum karl inn skegglausa, Nj. 67; Mörðr hét maðr er kallaðr var gigja, 1; Einarr er þá var kallaðr Skjaldmeyjar-Einar, Fms. xi. 127; þessir menn vóru kallaðir skírðir, baptized nominally, called Christians, Ísl. ii. 399; Þórr sá er kallaðr er Ása-Þórr, Edda: ok má þat kalla hátta-fall, Skálda 210; þeir taka hann ok kalla njósnar-mann, Sturl. ii. 247; ef maðr kallar annan mann tröllriðu, N. G. L. ii. 326. VI. reflex, to call, tell, say of oneself; kallask sumir hafa látið fé, Ó. H. 58; hón talði upp harma sína þá er hón kallaðisk hafa fengit af Ólafi konungi, 191; konungr kallaðisk hann reynt hafa at góðum dreng, Ld. 60, Geisli 2.

2. recipr., kallask á, to shout to one another; er okkr þá alhægt at kallask á fyrir tíðindum, Fas. ii. 65, Skálda 210.

3. pass. (rare), to be called; speki hans kallask sonr hans, Eluc. 4; er at réttu má kallask postuli Norðmanna, Fms. x. 371; þat er kallat, it is said, 656 C. 1; ok vísar svá til í sögu Bjarnar, at þeir kallaðisk jafnir at íþróttum, Grett. 133, cp. Bjarn. 38,—þeir lögðusk ofan eptir ánni, ok vóru ‘kallaðir’ jafnsterkir menn.

(-ar, pl. -ir, acc. -i or -u), m.

1) choice, alternative (hann sá engan sinn kost annan);

mun ek engan kost á gøra, I will give no choice in the matter;

2) choice, terms (hvern kost vili þér nú gøra Ingjaldi);

hugsat hefi ek kostinn, I have thought over the terms;

3) choice, chance, opportunity;

kostr er e-s, there is a chance (þat er hverjum manni boðit at leita sér lífs, meðan kostr er);

eiga e-s kost, to have a choice of (eiga slíkra manna kost);

eiga alls kosti við e-n, to have one altogether in one’s power;

4) match (Sigríðr hét dóttir hans ok þótti bezir kostr á Hálogalandi);

hann spyrr, hverr eigi að ráða fyrir kosti hennar, who was to give her away;

5) state, condition;

sjá fyrir sínum kosti, to take care of oneself;

síðan lét Símon varðveita kost hennar, look after her affairs;

6) cost, expense = kostnaðr( þat skip höfðu bœjarmenn látit gøra af sínum kosti);

7) means, victuals, provisions (bauð hann Oddi alla kosti með sér);

8) food (þat var siðr at fœra konum þeim kost, er á sæng hvíldu);

9) board (þá bauð Ketill fé fyrir kost hennar);

10) stores, goods (tvau skip hlaðin vænum kosti);

11) good quality, good things;

segja kost ok löst á e-u, to tell both the good and the bad of a thing;

fær þú fátt af mér fríðra kosta, thou shalt get little good from me;

12) virtue, opp. to löstr;

13) adverb. usages:

þat er til kostar, ef, it is well done, if;

at þeim kosti, on that condition;

at öðrum kosti, else, otherwise;

at síðasta, efsta kosti, in the last instance, last emergency;

alls kostar, quite, in every respect;

eigi eins kostar, not very, not peculiarly;

annars kostar, as for the rest;

nökkurs kostar, in any wise;

þess kostar, in this case, thus.

* * *

m., gen. kostar, pl. kostir, old acc. pl. kostu, which is used in old poets as Sighvat (Ó. H. 39), Arnór (Edda 50); but the usual form in the MSS. as well as in mod. usage is kosti; [Ulf. kustus = δοκιμή, 2 Cor. ii. 9, xiii. 3; Germ. and Dan. kost = fare, food]:—a choice, the fundamental notion being trial;

I. condition, chance, but mostly with the notion of a hard choice; eru nú tveir kostir til, sá annarr, at …, hinn annarr, at …, Nj. 199; sá er hinn þriði kostr, Grág. ii. 83; munu þér hinn sama kost fyrir höndum eiga sem vær áttum, at verja fé yðvart ok frelsi … en at öðrum kosti, Eg. 8; hann sá engan sinn kost annan, en hann lét fallask þvers undan laginu, Nj. 246, Eg. 24; sám vér þann helzt várn kost at firrask fund hans, 70; nú má Flosi sjá sinn kost, hvárt hann vill sættask til þess at sumir sé utan sætta, Nj. 250; það er hverjum manni boðit, at leita sér lífs meðan kostr er, 202; einbeygðr kostr, the only choice left, Orkn. 58.

2. choice, terms; hvern kost vili þér nú göra Ingjaldi? Nj. 3; ek göri þér skjótan kost, Dropl. 6; göra e-m tvá kosti, Ld. 212, Fs. 57; tók Kali þenna kost, Orkn. 214.

3. a chance, opportunity, possibility; göra kost á e-u, Nj. 155, 271; mun ek öngan kost á göra, I will give no choice in the matter, i. e. will not do it, 149; kost muntú láta at etja, 90:—kostr er á, or gen. kostr e-s, a thing is possible, there is a chance, 254, 263; ef þess er k., Grág. ii. 56; Háreks var ekki við k., there was no question as to H., Ísl. ii. 315; þá er mín er eigi við kostr, when I am gone, Stj. 363:—eiga e-s kosti, to have a chance of, be able, allowed, Grág. i. 63, 468, Ld. 84, 160, 184, Nj. 57, 132, Eg. 16, 60, 531, Sks. 20 B.

4. a match, of an unmarried woman; Sigríðr hét dóttir hans ok þótti beztr kostr á Hálogalandi, Eg. 25; hann átti dóttur eina er Unnr hét, hón var væn kona ok kurteis ok vel at sér, ok þótti sá beztr k. á Rangárvöllum, Nj. (begin.); Hallr kvað góðan kost í henni, H. said she was a good match, 180, Fs. 88, Stj. 187; engi kostr þótti þá þvílíkr sem Helga hin Fagra í öllum Borgarfirði, Ísl. ii. 206: giving a woman away, hann spyrr hverr ráða eigi fyrir kosti hennar, who was to give her away, Band. 9 new Ed.; mey til kosta, a maid to be married, Hm. 81, (MS. kossa), cp. liggja heima sem mær til kosta, Fas. iii. 409, (ráða-kostr, a match); kvennkostr (q. v.), góðr kvennkostr.

5. choice, state, condition; þat mun mína kosti hér fram draga, at þú átt ekki vald á mér, Orkn. 120; kostum drepr kvenna karla ofríki, i. e. the tyranny of man crushes a woman’s right, Am. 69; drap þá brátt kosti, then the state grew worse, id.; sjá fyrir sínum kosti, to take care of oneself, Fms. x. 236; eigi mun honum þykkja batnað hafa várr kostr, Eg. 287; eigi treystusk menn at raska kosti þeirra, people dared not meddle with them, disturb them, Ld. 146; bændr vildu verja kost sinn, defend themselves, Fms. ix. 306; síðan lét Simon varðveita kost hennar, guard her affairs, vii. 233; þá heldr hann kosti sínum, then he holds his place, loses not his right, Grág. ii. 209; ú-kostir, afar-kostir, a hard, evil choice; ör-kostr, lack of choice, poverty.

II. cost, expence; allan þann kost er hann hefir fyrir haft, Jb. 321; sá er vitna þarf skal standa þeim kost allan, 358; hver maðr er sik ok sín hjú heldr á sínum kosti, K. Á. 78; þat skip höfðu bæjar-menn látið göra af sínum kosti, Fms. ix. 270; hann hélt sik ríkmannlega at klæðum ok öllum kosti ( fare), ii. 278; hann lét alla sína félaga á sinn kost þann vetr, Gullþ. 9; hví hann var svá djarfr at taka slíka menn upp á kost hans, Landn. 149, v. l.; hann gaf sér mikinn kost til ( he took great pains), at koma þeim öllum í vingun við Guð, Hom. 108; þóat hann hefði mörgu sinni mikinn kost ( pains) til gefit, Al. 116; hann lézk þar vildu sína kosti til leggja ( do his best), at þeir Hákon deildi enga úhæfu, Fms. i. 22.

III. means; er (þeir) synja ölmusu, er kosti höfðu til, Hom. 64; hafa meira kost, to be the strongest, Fb. ii. 361; eiga alls kosti við e-n, to have it all in one’s power, i. e. to be the strongest; Jökull gaf honum líf ok átti áðr alls kosti við hann, Fs. 10; eiga alla kosti, Fms. iv. 296, Stj. 481; Bessus er slíks átti kosti við hann er hann vildi gört hafa, Al. 101; eiga nokkurs góðs kosti, 96; hafa lítils kosti, to have small chance, be little worth, Mar.: means, provisions, meðan mér endask föng til, þótt ek véla um mína kosti, though I am left to my own supplies, Eg. 66; bauð hann Oddi alla kosti með sér, Fas. ii. 540; ef vér hittumk síðar svá at þeir hafi meiri kosli ( forces), Fms. v. 87; bændr efldu þá kost hans um búit, Sturl. iii. 196 C: stores, tvau skip hlaðin vænum kosti, Fms. xi. 436; hér sé ek beggja kost, I see here plenty of either, Sighvat; mungát né aðra kosti ( fare), setjask í kosti e-s, Fms. viii. 58; bændr uggðu at sezt mundi á kost þeirra, ok kurruðu ílla, Bs. i. 549: victuals, provisions, Germ. kost, selja silfr fyrir kost, Fas. i. 450; hveiti ok annarr kostr, Stj. 112; Kirkja á þetta í kosti, tvær vættir skreiðar, vætt smjörs, vætt kjöts, Pm. 34; tvau hundruð í haustlagi, tíu aura í kosti, Vm. 42: board, bóndi skal halda honum kost, Jb. 374; þá bauð Ketill fé fyrir kost hennar, Dropl. 4; til kostar ok klæða, fare and clothing, B. K. 108; at konungs kosti, at the king’s table, Bs. i. 782; far-k. (q. v.), a ship, vehicle; liðs-k., forces, troops.

IV. cost, quality; af léttum kosti, Fms. x. 173; þat sax var afburðar-járn kosti, of fine steel, id.

2. good things; friði fylgja allir kostir ok öll fríðindi, Clem. 29; kyn ok kostr ( quality), MS. 4. 9; fátt fríðra kosta, Hdl. 45: þeir kostir skulu ok fylgja, at þik skal aldri kala í skyrtunni, Fas. ii. 529, 531; þá ferr hann ór skyrtu sinni, ok hélt hón öllum kostum sínum, 539: fatness, Lat. ubertas glebae, jarðarinnar kost ok feitleik, Stj. 167; þar vóru allgóðir lands-kostir, Hkr. i. 55; er mér sagt gott frá landa-kostum, at þar gangi fé sjálfala á vetrum en fiskr í hverju vatni, Fs. 20, 25, Landn. 225, v. l.; af kostum skal þessu landi nafn gefa ok kalla Markland, Fb. i. 539.

3. virtue; þeir stígask yfir af hermönnum Krists fyrir helga kosti, Hom. 27; Kristni þróask at mannfjölda ok kostum, MS. 677. 8; eigi er þat rúnanna kostr, … heldr er þat þinn kostr, Skálda 162, freq. in mod. usage.

4. a good quality, virtue; segja kost ok löst, to tell fairly the good and bad of a thing; skalt þú segja kost ok löst á konunni, Nj. 23; hann sagði kost ok löst af landinu, Landn. 30; löstu ok kostu bera ljóða synir blandna brjóstum í, Hm. 134; ú-kostr, a fault, flaw; mann-kostir, virtues.

5. spec. of a horse, plur. a fine pace; hestr óð kafs af kostum, Sighvat.

V. spec. and adverb. usages; til kostar, well! all right! well done! er þat til kostar, ef eigi flýjum vér fyrir mönnunum, Fms. xi. 139; þat er til kostar, ef …, well done, if …, Hým. 33; er þat ok til kostar ( it is a comfort) at Höskuldi muni þá tveir hlutir ílla líka, Ld. 70: because, allra mest af þeim kosti, at …, Hom. 33: sagði Ósvífr at þeir mundi á kostum ( indeed) finna, at þau Guðrún vóru eigi jafnmenni, Ld. 122; þeim kosti, in that case, Grág. i. 40; engum kosti, by no means, MS. 4. 21; at þeim kosti, on that condition, Grág. ii. 239; at öðrum kosti, else, otherwise, Eg. 8, 749; at þriðja kosti, thirdly, 14, Grág. i. 395; at síðasta, efsta kosti, in the last instance, last emergency, Nj. 221; at fæsta kosti, at least, N. G. L. i. 61; at versta kosti, in the worst case, 101; at minnsta kosti, at least: gen., alls kostar, quite, in every respect, Sks. 674 B, passim; eigi eins kostar, not very, not peculiarly, Ísl. ii. 322; annars kostar, as for the rest, 108 B; nokkurs kostar, in any wise, Fms. xi. 79, Fb. i. 74; sums kostar, in some respect, Fas. ii. 547, v. 69, Hom. 89; þess kostar, in this case, thus, Fms. xi. 79, Rb. 36, Hom. (St.): acc., þá kostu, as adv., in such a manner, N. G. L. i. 327; fyrir hvern kost, by every means. ☞ Kostr, in sense I, is in old writers often omitted, and left to be supplied by the adjective or pronoun, e. g. þann (viz. kost) munu vér af taka, Ld. 188; at hann mundi verða þann upp at taka, Eg. 157, Nj. 222; er þá ok sá einn (viz. kostr) til, 227, Fms. vii. 265; er oss nú engi annarr til, Nj. 143, Eg. 405; er yðr engi annarr á görr en snúa aptr, Nj. 207; Hákon jarl er alltrauðr undir trúna at ganga, ok þykkir vera harðr (viz. kostr) á annat borð, Fms. xi. 39.

COMPDS: kostarhald, kostarlauss, kostaboð, kostamikill, kostamunr, kostavandr, kostavanr.

* * *

(ek, ók, ókum, ekinn), v.

1) to drive (a vehicle or animal drawing a vehicle), with dat.: gott er heilum vagni heim at a., it is good to get home safe and sound; a. þrennum eykjum, with three yoke of horses;

2) to carry or convey in a vehicle, to cart, with dat. or acc. (hann ók heyjum sínum á yxnum; hann ók skarni á hóla); a. saman hey, to cart hay; líkin váru ekin í sleða, carried in a sledge;

3) with the prep. í or á; Freyr ók í kerru með gelti; ríðr Þ. hesti þeim, er hann hafði ekit á;

4) absol., to drive in a vehicle (fóru þeir í sleðann ok óku alla nóttina); with acc. of the road (óku úrgar brautir);

5) naut., to trim the sail (aka seglum at endilöngum skipum);

6) to remove, with dat.; ók hann af sér fjötrinum, worked it off by rubbing; ók Oddr sér þar at, worked himself thither (of a fettered prisoner); a. e-m á bug or a. bug;á e-n, to make one give way, repel; intrans. = ‘akast’, to move slowly; hvárrgi ók (gave way) fyrir oðrum; a. undan, to retire, retreat;

7) impers., hart ekr at e-m, one is in great straits; ekr nú mjók at, I am hard pressed; e-m verðr nær ekit, one gets into straits, is hard pressed;

refl., e-m ekst e-t í tauma, one is thwarted in a thing.

* * *

ók, óku, ekit; pres. ek. It also occurs in a weak form, að, Fagrsk. 104, which form is now perhaps the most common. [Neither Ulf. nor Hel. use this word, which appears also to be alien to the South-Teut. idioms. The Germans say fahren; the English to drive, carry; cp. Engl. yoke. In Latin, however, agere; Gr. άγειν] Gener. to move, drive, transport, carry:

I. to drive in harness in a sledge or other vehicle (where the vehicle is in dat.), as also the animal driven; bryggjur svá breiðar, at aka mátti vögnum á víxl, ‘briggs’ (i. e. wharfs or piers,, cp. ‘Filey Brigg’) so broad, that wains might meet and pass each other, Hkr. ii. 11; gott er heilum vagni heim at aka, ‘tis good to drive home with a whole wain, to get home safe and sound, cp. Horace solve senescentem, Orkn. 464, Al. 61; þórr á hafra tvá, ok reið þá er hann ekr, in which he drives, Edda 14, Ób. adds í (viz. reið þá er hekr i), which may be the genuine reading.

β. with the prep. í; Freyr ók ok í kerru með gelti, Edda 38.

γ. absol. to drive, i. e. travel by driving; þeir óku upp á land, Eg. 543; fóru þeir í sleðann ok óku nóttina alia, drove the whole night, Fms. iv. 317. With the road taken in acc.; aka úrgar brautir, Rm. 36; báðu hennar ok heim óku (dat. henni being understood), carrying a bride home, 37. 20.

II. to carry or cart a load, ( to lead, in the north of England):—in Iceland, where vehicles are rare, it may perhaps now and then be used of carrying on horseback. The load carried is commonly in dat. or acc.:

α. acc.: aka saman hey, to cart hay, Eb. 150; saman ok hann heyit, Ísl. ii. 330; hann ok saman alla töðu sína, Landn. 94; þá tekr Gísli eyki tvá, ok ekr fé sitt til skógar, Gísl. 121; but absol., ok ekr til skógar með fjárhlut sinn, l. c. 36; þá let konungr aka til haugsins vist ok drykk, then the king let meat and drink be carted to the ‘how’ ( barrow), Fms. x. 186; vill hann húsit ór stað færa, ok vill hann aka þat, carry it away, Grág. ii. 257; líkin váru ekin í sleða, carried in a sledge, Bs. i. 144.

β. dat. more freq., as now; hann ók heyjum sínum á öxnum, carried his hay on oxen, Fbr. 43 new Ed.; einn ók skarni á hóla, carted dung alone on the fields, Nj. 67, Rd. 277.

γ. with the animals in dat., Þórólfr let aka þrennum eykjum um daginn, with three yoke of oxen, Eb. 152; or with the prep. á, ríðr Þórðr hesti þeim er hann hafði ekit á um aptaninn, Ísl. ii. 331, Fbr. 43; ef maðr ekr eðr berr klyfjar á, leads or carries on packsaddles, Grág. i. 441.

δ. absol., þat mun ek til finna, at hann ok eigi í skegg ser, that he did not cart it on his own beard, Nj. 67.

ε. part., ekinn uxi, a yoked, tamed ox, Vm. 152.

III. used by sailors, in the phrase, aka segli, to trim the sail; aka seglum at endilöngum skipum, Fms. vii. 94; bað hann þá aka skjótt seglunum, ok víkja út í sund nokkut, 131. In mod. Icel. metaph., aka seglum eptir vindi, to set one’s sail after ( with) the wind, to act according to circumstances; cp. aktaumar.

IV. metaph. in a great many proverbs and phrases, e. g. aka heilum vagni heim, v. above; aka höllu fyrir e-m, to get the worst of it, Ld. 206; aka undan (milit), to retire, retreat slowly in a battle; óku þeir Erlingr undan ofan með garðinum, Fms. vii. 317; akast undan (reflex.), id., 278; þeir ökuðust undan ok tóku á skógana, they took to the woods, Fagrsk. 174 (where the weak form is used); sumir Norðmenn óku undan á hæli ofan með sjónum, x. 139: aka e-m á bug, the figure probably taken from the ranks in a battle, to make one give way, repel, en ef Ammonite aka, þér á bug, if they be too strong for thee, Stj. 512. 2 Sam. x. 11. Mkv. 7; also metaph., aka bug á e-n, id.; mun oss þat til Birkibeinum, at þeir aki á oss engan bug, to stand firm, with unbroken ranks, Fms. viii. 412. It is now used impers., e-m á ekki ór að aka, of one who has always bad luck, probably ellipt., ór steini or the like being understood; cp. GÍsl. 54, the phrase, þykir ekki ór steini hefja, in the same sense, the figure being taken from a stone clogging the wheels; ok hann af sér fjötrinum, threw it off by rubbing, Fas. ii. 573; þá ekr Oddr sér þar at, creeps, rolls himself thither, of a fettered prisoner, id.; the mod. phrase, að aka sér, is to shrug the shoulders as a mark of displeasure: aka ór öngum, ex angustiis, to clear one’s way, get out of a scrape, Bjarn. 52; aka í moínn, to strive against, a cant phrase. Impers. in the phrase, e-m verðr nær ekit, is almost run over, has a narrow escape, varð honum svá nær ekit at hann hleypti inn í kirkju, he was so hard driven that he ran into the church, Fms. ix. 485; hart ekr at e-m, to be in great straits, ok er þorri kemr, þá ekr hart at mönnum, they were pressed hard, Ísl. ii. 132; ekr mi mjök at, I am hard pressed, GÍsl. 52; er honum þótti at sér aka, when death drew near,, of a dying man, Grett. 119 A. Reflex., e-m ekst e-t í tauma, to be thwarted in a thing, where the figure is taken from trimming the sail when the sheet is foul, Fms. xi. 121. In later Icelandic there is a verb akka, að, to heap together, a. e-u saman, no doubt a corruption from aka with a double radical consonant, a cant word. Aka is at present a rare word, and is, at least in common speech, used in a weak form, akar instead of ekr; akaði = ók; akat = ekit.

* * *

(að), v.

1) to sweep, stroke (hann sveipaði hárinu fram yfir höfuð sér); Þ. sveipar öxinni til hans, Th. sweeps at him with the axe; hann sveipaði til sverðinu, he swept round him with the sword;

2) to swathe, wrap (lét hann s. skipit allt fyrir ofan sjá með grám tjöldum); líkit var sveipat líndúkum, the corpse was wrapped in linen; hann sveipar sik í skikkju sinni, he wrapped himself in his mantle.

(-tá, -tr), v.

1) to sweep; hann sveipti af sér flugunni, he swept (drove) the fly away; hárit er sveipt í enninu, his hair curls on the forehead;

2) to swaddle, wrap, = sveipa (að), (fœddi hón barn ok var þat sveipt klæðum).

(sveipr, sveip, sveipinn), v.

1) to cast; sveip sínum hug, he turned his mind;

2) to wrap, swaddle; kona sveip karl ripti, she swaddled him in linen; eldi sveipinn, encircled by fire; cf. sveipa (að).

f. kerchief, hood.

* * *

ð and að: stray forms of an obsol. strong verb (svípa, sveip) are, pret. sveip, Rm. 18, Vkv. 23, Skv. 3. 13; pres. sveipr (for svípr), 3. 8; part. sveipinn (for svipinn), Fm. 42, Fas. i. 439 (in a verse); [cp. Engl. sweep; a Goth. sweipan may be assumed from midja-sweipans = κατακλυσμός, deluge; A. S. swâpan; Germ. schweben; cp. svipa, sópa]:—to sweep, stroke; hann sveipaði hárinu fram yfir höfuð sér, stroked the hair with the hand, Fms. i. 180; sveipar hann þeim saman, Grett. 129 new Ed.; greip hann til hendinni, ok sveipði af sér flugunni, swept the fly away, Edda 70; hann sveipaði hárinu fram yfir höfuð sér, Fms. i. 180; hann sveipaði at hendinni dúki þeim er …, Bs. i. 188.

2. to wrap, swaddle; hann hafði sveipat at sér möttli einum, wrapped himself in a mantle, Stj. 492; lét hann s. (wrap, swathe) skipit allt fyrir ofan sjá með grám tjöldum, Ó. H. 170; hann sveipar sik í skikkju sinni, Sks. 298; þeir fundu barn sveipat líndúk, Fms. i. 112; fæddi hón barn, var þat sveift klæðum, Ó. T. 4; kona sveip ripti, Rm. 18; ok hana Sigurðr sveipr í ripti, Skv, 3. 8; þeir þógu því ok sveipðu þat (the corpse) líndúkum, Fms. v. 29; var kistan sveipð pelli, Ó. H. 229; lét ábóti þá s. líkit, Sturl. iii. 284; lík konungs var sveipað dúkum, Fms. viii. 232; en þær skálar sveip hann útan silfri, Vkv. 23; eldi sveipinn, wrapped in a sheet of fire, Fm. 42, Fas. i. (in a verse).

II. to sweep, swoop; þeir sveipuðu (v. l. svipuðu) yfir ána, Fms. viii. 170; hann sveipaði til sverðinu, swept round him with the sword, v. 90; hann sveipar öxinni til hans, Fbr. 111 new Ed.; sveip sínum hug, ‘swooped’ turned his mind, Skv. 3. 13.

2. to be twisted; eitt er lýtið á, hárit er sveipt í enninu, a falling forelock on the forehead, Korm. 18; and the verse, hón kvað hári mínu sveipt í enni, id.

3. part. sveipandi (= svipandi), swooping, flaming; Cherub með sveipandu sverði, Gen. iii. 24.

(verð; varð, urðum; orðinn, vorðinn), v.

1) to happen, come to pass;

ætluðu allir, at þeir myndi tala um mál sitt, en þat varð ekki, but it came not to pass, it was not so;

þá varð óp mikit at lögbergi, then there arose a great shout at the Lawhill;

2) verða e-m, to happen to, befall one (slikt verðr opt ungum mönnum);

þat varð Skarphéðni, at stökk í sundr skóþvengr hans, it happened to S. that his shoe-string snapped asunder;

sjaldan verðr víti vörum, the wary man will seldom make a slip;

e-m verðr þörf e-s, one comes to be in need of;

3) to happen to be, occur;

í lœk þann, er þar verðr, in the brook that happens to be there;

varð fyrir þeim fjörðr, they came on a fjord;

verða á leið e-s, to be on one’s path, happen to one;

4) verða brottu, to leave, absent oneself (þeir sá þann sinn kost líkastan at verða á brottu);

verða úti, to go away (verð úti ok drag ongan spott at oss);

to perish in a storm from cold (sumir urðu úti);

þeim þótti honum seint heim verða, they thought that he was long in coming home;

5) with acc. to lose;

kváðust okkr hafa orðit bæði, said that they had lost us both;

6) followed by a noun, a., pp., adv., as predicate, to become;

þá verðr þat þinn bani, it will be thy death;

verða glaðr, hryggr, reiðr, to become glad, sad, angry;

verða dauðr to die (áðr Haraldr inn hárfagri yrði dauðr) with participles;

ok varð ekki eptir honum gengit, he was not pursued;

verða þeir ekki fundnir, they could not be found;

blóð hans varð ekki stöðvat, the blood could not be staunched;

þeim varð litit til hafs, they happened to look seaward;

impers., e-m verðr bilt, one is amazed;

Kolbeini varð ekki fyrir, K. lost his head, was paralysed;

with adverbs; hann varð vel við skaða sinn, he bore his loss well, like a man;

jarl varð illa við þetta, the earl was vexed by this;

7) with infin., denoting necessity, one must, needs, is forced, obliged to do;

þat verðr hverr at vinna, er ætlat er, every one must do the work that is set before him;

þar er bera verðr til grjót, where stones have to be carried;

verð ek nú flýja, now I must flee;

8) with preps., verða af e-u, to come to pass (var um rœtt, at hann skyldi leita fara, en eigi varð af);

varð ekki af ferðinni, the journey came to nought was given up;

verðr þetta af, at hann tekr við sveinunum, the end was that at last he took the boys;

starf ok kostnaðr varð af þessu, trouble and expenses arose from this;

livat verðr af e-u, what becomes of;

hvat varð af húnum mínum, what has become of my cubs?;

verða at e-u, to become (verða at undri, undrsjónum);

veiztu, hvat þér mun verða at bana, knowest thou what will be the cause of thy death?;

verða at engu, to come to nothing;

verða á, to come on, happen;

þvat sem á yrði síðan, whatever might happen later on;

e-m verðr á, one makes a blunder, mistake (þótti þér ekki á verða fyrir honum, er hann náði eigi fénu?);

verða eptir, to be left (honum varð þar eptir geit ok hafr);

verða fyrir e-u, to meet with (verða fyrir goða reiði);

to forebode (verða fyrir stórfundum);

verða fyrir e-m, to be in one’s way, as a hindrance (því meira sem oss verðr fyrir, því harðara skulu þér niðr koma);

verða í, to happen (tókust nú upp leikar sem ekki hefði í orðit);

verða til e-s, to come forth to do a thing, be ready to;

en sá er nefndr Hermóðr, er til þeirar farar varð, who undertook this journey;

verða við e-m, to respond to (bið ek þik, at þú verðir við mér, þó at engi sé verðleiki til).

* * *

pres. verð, verðr, verð; pret. varð, vart (mod. varðst), varð; pl. urðu; subj. yrði: imperat. verð; part. orðinn; pl. orðnir, spelt phonetically ornir, Niðrst. 6: in later vellums occur freq. the forms vurðu, vyrði, vorðinn, see Introd.; but the old poets use it for alliteration as if it began with a vowel: with neg. suff. verðr-at, Fm. 6; varð-at, Vþm. 38; urðu-a it, Gh. 3; urðu-t. Lex. Poët.: [Ulf. wairþan = γίγνεσθαι, ἔσεσθαι; A. S. weorðan; Old Engl. worth, as in the phrase ‘woe worth the day!’ Germ. werden; Dan. vorde; Swed. varda.]

A. To become, happen, come to pass; sá atburðr varð, at …, Ó. H. 196; varð hitt at lyktum, at …, 191; ef svá verðr, at …, Al. 20; ef svá verðr ( if it so happen), at ek deyja, Eg. 34; fundr þeirra varð á Rogalandi, 32; mörg dæmi hafa orðit í forneskju, Ó. H. 73; varð þar hin snarpasta orrosta. Eg. 297; at því sem nú er orðit, Blas. 46; þá varð ( arose) hlátr mikill, id.; varð óp mikit, Nj.; þat varð um síðir, and so they did at last, 240; er þetta allvel orðit, well done, well happened, 187; þau tíðendi eru hér vorðin, Fms. iv. 309 (orðin, Ó. H. 139, l. c.); þat varð ekki, but it came not to pass, Nj.

2. adding dat. to happen, to befall one; þat varð mér, it befell me, Ísl. ii. (in a verse); varð þeim af in mesta deila, Nj. 189; Eyjólfi varð orðfall, speechlessness befell E., he faltered, 225; þat varð Skarphéðni at stökk í sundr skóþvengr hans, 145; urðu þeim þegar in sömu undr, 21.

3. to blunder, make a slip; þat varð þinni konu, at hón átti mög við mér, Ls. 40; sjaldan verðr viti vörum, Hm. 6; þat verðr mörgum manni at um myrkvan staf villisk, Eg. (in a verse); skalat honum þat verða optarr enn um sinn … ef eigi verðr þeim optarr enn um sinn, Grág. (Kb.) i. 55; e-m verðr Þorf e-s, to come in need of, Hm. 149; ef þeim verðr nökkut er honum hefir fylgt, if anything should befall them, Hom. 65; annat man þér verða (another fate, death, will be thine), enn þú sprongir, Sturl. iii. 225; cp. verða úti, to perish in a storm from cold, Fms. vii. 122; sumir urðu úti, Bs. i. 71; verða til, to perish.